علت تناقض ظاهری در موضع‌گیری‌های پیامبر(ص) و ائمه(ع)

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رستمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شامگاه دوم مهرماه در همایش سیره سیاسی امام رضا(ع) که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی برگزار شد، به موضوع اصول سلوک سیاسی امام رضا(ع) پرداخت و گفت: گاهی در حیات تک تک ائمه(ع) و یا در مقایسه بین ائمه(ع) شاهد تنوع و گوناگونی عجیب و گاهی تناقض و تضاد ظاهری و اولیه هستیم و همین سبب شده تا تحلیل تصمیمات ائمه(ع) در شرایط مختلف دشوار به نظر برسد. پیامبر(ص) در 13 سال مکه نرمش فوق‌العاده‌ای در برابر شکنجه‌ها و خشونت بی حد و حصر مشرکین داشتند، مسلمانان دستگیر شده و زیر شکنجه تا حد جان دادن آزار می‌دیدند ولی حضرت توصیه به شکیبایی می‌فرمودند و نه مقابله. پس از هجرت هم تا قبل از جنگ بدر بنا بر مسالمت بود ولی در جنگ بدر شرایط عوض شد.

رستمی بیان کرد: این پرسش وجود دارد که چرا پیامبر(ص) تا جنگ بدر صبر کردند و مقابله به مثل نکردند و چرا در سال ششم هجری و صلح حدیبیه، پیامبر(ص) تن به صلحی دادند که بندهای آن به ظاهر علیه مسلمین بود و اکثر یاران آن حضرت راضی به صلح نبودند؛ از جمله بندهای این صلح‌نامه این بود که اگر کسی از مشرکین به مسلمین ملحق شد حق مطالبه او را دارند ولی برعکس ممکن نبود. اصحاب هم به همین دلیل به پیامبر(ص) معترض بودند و صرفا به سخنان ایشان تعبد داشتند و سکوت کردند.

سیاست به ظاهر متناقض امام علی(ع)

رستمی اضافه کرد: در دوره حیات سیاسی امام علی(ع) شاهدیم که ایشان در دوره 25 ساله، موضعی نرم داشتند و در آغاز خلافت ظاهری هم با اینکه منصبی که حق ایشان بود، غصب شده بود نرمش فراوانی نشان دادند تا جایی که حضرت فاطمه(س) هم با لحنی معترضانه به ایشان فرمودند که تو دلاور میدان‌های نبرد هستی، چه شد مانند جنینی که در شکم مادر زانو در بغل گرفته زانو در بغل گرفته‌ای و مانند انسانی که مورد اتهام قرار گرفته از منزل بیرون نمی‌آیی و خود را خانه‌نشین کرده‌ای. حضرت زهرا(س) هم سکوت ممتد امیرالمؤمنین(ع) را برنتافته و مطالبه می‌کنند؛ اگر این رفتار امام را با برخورد قاطع حضرت با جمع چندهزار نفری خوارج که اهل نماز شب و قرائت قرآن و ... کنار همدیگر بگذاریم به ظاهر متناقض و متضاد است.

وی اضافه کرد: جای سؤال است که چرا امام(ع) همان صبوری و نرمش 25 ساله را با خوارج نشان ندادند. امام کاظم(ع) از یکسو صفوان جمال را به خاطر اجاره دادن شتران به هارون‌الرشید مؤاخذه می‌کند و از سوی دیگر به علی بن یقطین دستور داده که یکی از مهمترین مناصب دستگاه‌ هارون‌الرشید یعنی وزارت را بپذیرد. در مورد امام رضا(ع) هم جای این سؤال است که چرا امام در برابر پیشنهاد ولایتعهدی مقاومت نکردند ولو اینکه تهدید به قتل می‌شدند؟ چرا امام حسین(ع) این مقاومت را تا اینکه به شهادت رسیدند انجام دادند؟ این تنوع در موضع‌گیری و سلوک سیاسی 14 معصوم ممکن است برای ما که به عصمت ایشان معتقدیم باورپذیر باشد ولی اگر بخواهیم فارغ از بعد کلامی آن را هضم و خود را اقناع کنیم، بررسی اصول سیاسی ایشان ضروری است.

اصول اساسی در سیره سیاسی معصومین(ع)

وی با بیان اینکه شناخت اصول سیاسی 14 معصوم، باعث اقناع درونی می‌شود، افزود: مثلاً صلح حدیبیه در دوره خودش موجب نارضایتی اکثریت اصحاب شد زیرا به ظاهر از موضع ضعف بود ولی طولی نکشید که برای مسلمین مشخص شد که برکت آن روشن شد. در صلح حدیبیه پیامبر(ص) با اصحاب و لشکریانش قصد عمره کرده و به دیوارهای مکه رسیدند و وقتی مشرکین با آنها مواجه شدند به بیرون مکه آمده و تصمیم گرفتند که صلحی را منعقد کنند و در آن آوردند که شما امسال برگردید و سال بعد برای عمره بیایید و ما با شما مخالفتی نخواهیم داشت.    

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی اضافه کرد: وقتی این صلح امضاء شد برخی از صحابه خطاب به پیامبر(ص) عرض کردند مگر شما نفرمودید که خواب دیده‌اید که وارد مکه می‌شویم و پیامبر ضمن تایید فرمودند من زمان برای آن مشخص نکردم و همین صلح منجر به فتح مکه شد. همچنین تعداد غیر مسلمینی که در این دوره یکساله به خاطر آزادی عمل نسبی به مسلمین پیوستند به اندازه همه سال‌های بعثت تا این زمان بود و این هم از ثمرات صلح بود.

وی با بیان اینکه اصل اساسی در سیره معصومین(ع) کلان‌نگری و درنظر گرفتن مصالح مسلمین و اسلام است، ادامه داد: نرمش‌های مقطعی ائمه(ع) و به تعبیر مقام معظم رهبری نرمش قهرمانانه معصومین(ع)، دوراندیشانه و حکیمانه و قهرمانانه بوده است؛ ظاهر قضیه نرمش است ولی بطن قضیه مبارزه است. آیات قرآن هم لحن‌های مختلفی دارد زیرا شرایط پیامبر(ص) در زمان‌های مختلف متفاوت بوده است. در ماجرای امام علی(ع)، هم این اصل حاکم بود و ایشان فرمودند من مأمور به صبر و سکوت هستم  و اگر در پدیده خوارج هم چهار هزار نفر را کشتند باز همان دوراندیشی در آن نهفته است زیرا خوارج می‌توانستند اختلافات شدید بین جامعه اسلامی ایجاد کنند.

دوراندیشی امام رضا(ع) در پذیرش ولایتعهدی

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی با بیان اینکه در ماجرای امام کاظم(ع) و علی بن یقطین و صفوان جمال هم این اصل حاکم است، تصریح کرد: امام رضا(ع) هم ولایتعهدی را پذیرفتند چون نتایجی به نفع شیعیان و جامعه اسلامی داشت؛ اگر بین شرایط امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و امام رضا(ع) مقایسه کنیم تفاوت از زمین تا آسمان است؛ مامون فردی بسیار زیرک با رفتار هوشمندانه بود و خودش را دوستدار اهل بیت(ع) جا زده بود، تا جایی که برخی  محققان شیعه مانند ابوالفرج اصفهانی، او را شیعه می‌دانند، شیخ مفید و شیخ صدوق هم تفویض ولایتعهدی به امام رضا(ع) را در آغاز با حسن نیت می‌دانند، زیرا مامون قصد داشت تا مردم را با این کار به سوی خود جلب کند.

وی افزود: امام رضا(ع) با پذیرش اجباری ولایتعهدی توانستند شخصیت درونی مامون را آشکار کنند و نشان دهند که ابراز ارادت او به علویون و امام علی(ع) ظاهری است و درون او پلید و خشمناک نسبت به امام رضا(ع) است. به تعبیر شهید مطهری اگر افشاگری‌های امام رضا(ع) نسبت به مامون نبود امروز ممکن بود جهان، مامون را به عنوان یک عالم فرهیخته و قدیس تلقی کنند و حضرت رضا(ع) بهترین بهره را برای بیان حقایق بردند.