آنچه خانوادهها باید در خصوص تربیت جنسی کودکان بدانند
در نشست «تربیت جنسی در خانواده» ضمن تأکید بر اینکه کودکان باید قبل از بلوغ از طریق خانوادهها در مورد مسائل جنسی آگاهی داشته باشند، به بیان نکات آموزشی برای خانواده پرداخته شد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، سی و یکمین پیش نشست اولین کنفرانس بین‌المللی خانواده و تربیت معنوی با همکاری مشترک پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه خانواده اسلامی و تربیت معنوی خاتم به میزبانی دانشگاه فردوسی مشهد با موضوع «تربیت جنسی در خانواده» برگزار شد.در این پیش نشست، محمود سعیدی رضوانی، دانشیار علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد و سید محسن اصغری نکاح، دانشیار مشاوره دانشگاه فردوسی مشهد، به ارائه نظرات خود پرداختند و سیده سلیل ضیایی، استادیار روانشناسی بالینی و عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی نیز دبیر این جلسه بود.
در ابتدای این نشست، سیده سلیل ضیائی تربیت جنسی را از دغدغه‌های روز روانشناسی دانست و گفت: تربیت جنسی در عصر حاضر یکی از دغدغه‌های اصلی خانوادهها است و این نوع تربیت زیر مجموعه‌ای از نظام تعلیم و تربیت است که در مبانی اسلامی نیز مورد توجه قرار گرفته است. تربیت جنسی کودکان، آموزش مسائل جنسی در حد فهم و درک کودکان است به گونه‌ای که باعث انحراف جنسی آنها نشود. کودکان باید یاد بگیرند که روابط خود را با هم جنس و جنس مقابل خود چگونه برقرار کنند، اما متأسفانه این موضوع در جامعه ما در یک دوره مورد غفلت واقع شد و منابع غیرصحیحی برای پاسخگویی به نیازهای جنسی کودکان و خانواده در دسترس آنها قرار گرفت.
آگاهی جنسی کودکان قبل از بلوغ
وی ادامه داد: خانوادهها باید به دنبال این مسئله باشند که کودکان خود را به نحو صحیح تربیت جنسی کنند تا زمینه انحراف‌های جنسی برای کودکان ایجاد نشود؛ از نگاه علم و دین کودک جز در حالت‌های غیر طبیعی و استثنایی فعالیت و رفتار جنسی بالفعل ندارد و تمامی کودکان قبل از رسیدن به بلوغ جنسی باید آگاهی‌هایی در خصوص مسائل جنسی و تغییرات جسمی و روانی بلوغ داشته باشند تا بتوانند با آمادگی ذهنی کافی وارد این دوره شوند و با فشارهای حاصل از این دوره مقابله کنند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: همه نوجوانان برای ورود به دوره جوانی نیز باید دانسته‌های بیشتری در مورد امور جنسی کسب کنند تا پاسخ پرسش‌های خودشان را از روش صحیح به دست بیاورند. در این خصوص والدین و اعضای خانواده بهترین و ایمن‌ترین افرادی هستند که می‌توانند نظام ارزش‌ها و دیدگاه صحیح علمی و اسلامی را به فرزندان منتقل کنند. جنسیت تنها بخشی از ویژگی‌های فرد است نه تمام آن اما نادیده گرفتن و غفلت کردن از نیازهای جنسی باعث زیرپا گذاشتن بهداشت روانی فرد، خانواده و جامعه می‌شود.
سید محسن اصغری نکاح، دانشیار مشاوره دانشگاه فردوسی مشهد، این مبحث را ادامه داد و با تأکید بر اینکه بین تربیت و آموزش تفاوت قائل است، گفت: پس از مدت‌ها تدریس و پژ‌وهش در حوزه تربیت جنسی به یک مدل رسید‌ه‌ام؛ وقتی پیشینه آموزش جنسی را می‌بینیم متوجه می‌شویم که در این پیشینه اکثر فعالیت‌هایی که در سطح جهان ارائه می‌شود متمرکز بر آموزش است و مراد از آموزش را ارائه مستقیم محتوا به مخاطب و تعامل مستقیم با مخاطب برای ارائه محتوا می‌دانم.
وی ادامه داد: اما مراد از تربیت را زمینه‌سازی برای بروز و رشد استعدادهای فرد می‌دانم. به عنوان یک پژوهشگر آنچه در برنامه‌های جهانی دیده‌ام بیشتر آموزش در خصوص مسائل جنسی بوده است نه تربیت. اما آنچه برای کودک می‌خواهد رخ دهد با آموزش تأمین نمی‌شود و نیاز به فعالیت تربیتی برای خانواده، کودک و نوجوان وجود دارد. یعنی از طریق و مشارکت والدین در مسیر رشد و فرزندپروری در خردسالی، کودکی و نوجوانی تربیت جنسی را انجام می‌دهیم. همانطور که تربیت اجتماعی، بهداشتی و ... کودکان را در داخل خانواده در پیوستار رشد از ابتدای تولد شروع کرده‌ایم، تربیت جنسی هم همینگونه است و یکی از چالش‌‌های اساسی که در جهان با آن مواجه هستیم همین است.
اصغری نکاح اضافه کرد: مطرح می‌شود که باید به کودک مسائل جنسی را آموزش داد؛ اما آیا ما بهداشت و مسائلی مثل آداب اجتماعی را بیشتر به صورت تربیت در خانواده تأمین می‌کنیم یا اینکه کلاس آموزشی در خانه داریم؟ یا کودک از دل تعاملات با والدین و اطرافیان تربیت را دریافت می‌کند؟ یا تربیت اجتماعی از طریق قصه گفتن مادر و رخدادهای مهم زندگی از جمله مهمانی و جشن انجام می‌شود؟
تربیت جنسی؛ خانواده محور و مبتنی بر رشد
اصغری نکاح اظهار کرد: تربیت جنسی نیازمند آگاهی، فعال بودن و مشارکت کردن والدین در مسیر رشد برای تربیت جنسی است و من تربیت جنسی را خانواده محور و مبتنی بر رشد می‌دانم. بر همین اساس نیز کتاب الگوی تربیت جنسی خانواده محور مبتنی بر رشد به زودی منتشر خواهد شد.
وی به ذکر مثالی پرداخت و گفت: آیا حریم خصوصی نیازمند مداخله آموزشی مستقیم برای کودک است؟ یعنی اگر می‌خواهیم حریم خصوصی را به کودک آموزش دهیم باید صبر کنیم کودک به پیش دبستانی برود و در آنجا با کلیپ یا با کتاب، آموزش ببیند؟ از دیدگاه من اینطور نیست؛ اینکه مادران فرزندان خود را به سرویس بهداشتی و حمام میبرند، در مقابل آنها لباس عوض می‌کنند یا لباس‌های کودکانشان را تعویض می‌کنند، همه این موارد زمینه تربیت جنسی برای کودکان را فراهم کرده است. حریم خصوصی را در همین اقدام‌ها(حمام یا سرویس بهداشتی بردن) می‌توان به کودک آموخت.
نقادانه به آموزش جنسی مستقیم کودکان نگاه کنیم
اصغری نکاح ضمن هشدار نسبت به بروز برخی خطاها در آموزش مستقیم حریم خصوصی یا مسائل جنسی به کودکان، گفت: کودکان با هم تفاوت دارند و آموزش مسائل در یک سطح به همه کودکان صحیح نیست. از سوی دیگر برخی از آموزش‌های جنسی برای کودکان استرس‌زا و اضطراب‌آور است. به همین دلیل باید با تعاملات والدین، تربیت جنسی صورت گیرد. نگرش و فهم مسائل جنسی باید درونی شود و این فرصت‌ها در خانواده وجود دارد. لذا باید نقادانه به برنامه‌هایی که مستقیم به کودک آموزش جنسی می‌دهند نگاه کرد و بهتر است برنامه‌های آموزشی مستقیم برای خانوادهها فراهم شود نه کودکان.
وی تشریح کرد: باید بر آموزش والدین و خانواده متمرکز شویم و هر قدر کودکان به نوجوانی و جوانی نزدیک می‌شوند، نقش آموزش بیشتر شود و برای نوجوان و جوان کتاب داشته باشیم و برای زوجین کارگاه آموزشی برگزار کنیم.
در ادامه این نشست، محمود سعیدی رضوانی، دانشیار علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد با مطرح کردن یک جمله از مخاطبان خواست نظر خود را در خصوص آن بیان کنند و گفت: آیا موافق این جمله هستید که «بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند ما باید فرزندان خود را به گونه‌ای مصونیت بخش تربیت کنیم (اعتقادی، اخلاقی و اخلاق جنسی) که گویا آنها در پاریس و لندن هستند و آنقدر خوب تربیت کنیم که سالم بمانند». آیا این جمله را می‌پذیرید؟ آیا این مطلب را درست می‌دانید؟
تربیت مصونیت‌بخش جنسی ساده‌انگاری است
وی ادامه داد: دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت به درستی معتقد هستند که فرزندان را باید طوری تربیت کنیم که در هر محیطی هر چند فاسد، فاسد نشوند. این جملات از کتاب نقل شده است و به نظر می‌رسد این بینش مورد تأیید هر دغدغه‌مند تربیتی باشد اما ادعای مطرح شده یعنی تربیت مصونیت‌بخش اگرچه درست است اما در مسئله جنسی ساده‌انگاری است چراکه اسباب عدم توجه به اجتماعی بودن مسئله جنسی و غفلت از ابعاد وسیع و در هم تنیده آن را فراهم آورده است.
مسائل جنسی؛ خصوصی یا اجتماعی؟
دانشیار علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه وقتی مسئله تربیت مصونیت آفرین را مطرح می‌کنیم از ابعاد اجتماعی مسائل جنسی غفلت می‌کنیم، گفت: تربیت جنسی بر اساس دیدگاه بسیاری از صاحب‌نظران از خصوصی‌ترین امور هر انسانی است. علی رغم اینکه مسائل جنسی مسئله‌ای خصوصی است در عین حال اجتماعی‌ترین امر هم هست. سؤال این است که آیا ما از محیط غفلت کنیم چون می‌خواهیم تربیت مصون آفرین ایجاد کنیم؟ متأسفانه دیده شده که ما عملاً به لحاظ نظری می‌گوییم محیط و فرد اما به لحاظ عملی وقتی وارد تربیت جنسی می‌شویم از محیط غفلت می‌کنیم.
وی اظهار کرد: وقتی آموزش خانواده در تربیت و مراقبت جنسی مطرح می‌شود، چقدر خانوادهها را به این توجه می‌دهیم که مقدمات امر جنسی حلال یعنی ازدواج را ایجاد کنند و چقدر از مقدمات امر جنسی گناه برای فرزندشان که از اجتماع می‌آید، جلوگیری کنند؟ روانشناسان چقدر به خانوادهها می‌گویند شما موظف هستید از فساد جنسی ناشی از رسانه‌ها جلوگیری کنید؟ چقدر تا به حال دور هم نشسته‌ایم و به این فکر کرده‌ایم که جلوی حمله و هجمه رسانه‌ای در مسیر فساد جنسی را بگیریم. چند کارگاه تربیت جنسی والدین کنشگر، والدین مطالبه‌گر، والدین علیه فساد در اجتماع و فضای مجازی و ... مطرح و هدفگذاری شده است تا خانوادههای کنشگر اجتماعی در این حوزه تربیت شوند؟
رفع نیاز جنسی یا خویشتنداری
وی ادامه داد: چقدر در کارگاه‌های تربیت جنسی به خانوادهها گفته می‌شود که نیاز جنسی در کنار خویشتنداری مهم است؟ ما همواره به خویشتنداری توجه کرده‌ایم اما به مسئله برآورده شدن نیاز جنسی توجه نکرده‌ایم. چه قدر جلوی مقدمه حرام را گرفته‌ایم؟ اگر جلوی مقدمات بزه بزرگی مثل زنا را نگیریم، نمی‌توانیم جلوی عمل زنا را بگیریم. در احادیث داریم دختر و پسری که با هم تنها باشند، نفر سوم آنها شیطان است. اکنون ساعت‌ها در یک کلاس، محل کار یا آزمایشگاه دختر و پسر تنها با هم کار می‌کنند؛ دقت کنید فضاسازی‌ها چقدر مهم است.
خانواده با نشاط در عفت فرزندان مؤثر است
این استاد دانشگاه تصریح کرد: خانوادههای پرجمعیت خود به خود یک ناظر اجتماعی می‌شوند. افرادی که برای خودشان شأن اجتماعی قائل هستند، خود به خود از بزه فاصله می‌گیرند. فضاهای بی‌پناه مثل حومه شهر یا جایی که ناظری بر آن نیست محلی برای بزه هستند. عوامل متعددی به غیر از عوامل فردی مثل ایمان، در تربیت جنسی مؤثر است اما ما آنها را فراموش می‌کنیم. یکی از مسائل مهم، خانواده بانشاط است و من توصیه می‌کنم در کارگاه‌های تربیت جنسی فصلی به خانواده بانشاط اختصاص داده و صحبت شود که خانواده با نشاط در عفت فرزندان مؤثر است. جامعه‌ای که فاصله طبقاتی شدید ندارد در عفت اجتماعی مؤثر است. باید بررسی شود چرا بی‌حجابی و بدحجابی در جامعه ما پاداش اجتماعی دارد؟ باید در کارگاه‌های آموزشی خانوادهها را مطالبه‌گر و کنشگر در جامعه تربیت کنیم تا به سراغ تربیت حداکثری جامعه بروند نه تربیت حداقلی فرزند خودشان.
در ادامه، از سوی شرکت‌کنندگان در این نشست پرسیده شد که از چه سنی کودک با والد ناهم جنس نباید حمام برود؟ که اصغری نکاح با اشاره به اینکه معمولاً مادرها فرزندان را حمام میبرند و این پرسش بیشتر در مورد حمام بردن پسرها توسط مادرهاست، پاسخ داد: اصل این است که در اولین فرصت فرزندان را برای استفاده از توالت و حمام به صورت مستقل آماده کنید و تا جایی که می‌شود والد هم جنس این کار را بکند. اما در این فرایند واقعاً نقطه سنی نداریم و معمولاً انتظار می‌رود مرز پنج تا شش سالگی کودکان مهارت حمام پیدا کنند.
وی تصریح کرد: بچه‌ها تا جایی که ممکن است با والد هم جنس حمام کنند اما در صورتی که مادر، فرزند پسر خود را حمام می‌برد نباید جلوی فرزند پسر کامل لباسش را در بیاورد و بچه‌ها باید احساس کنند مادر در حمام هم حریم خصوصی خود را حفظ کرده است. تعیین سن برای این مسئله بسیار دشوار است چراکه بچه‌ها تفاوت‌های فردی با هم دارند اما اگر مهارت حمام کردن پدر بالاست، بهتر است پسر را پدر حمام کند. اما قاعده این است: اول استقلال فرزند در حمام کردن، دوم حمام کردن توسط والد هم جنس و در صورتی که ممکن نیست مادر لباس بپوشد و پسر را حمام کند.
اصغری نکاح به مادران توصیه کرد اگر می‌خواهید بچه‌ها استقلال حمام پیدا کنند به بچه‌های سه ساله بگویید من می‌ایستم شما خودت را بشور و مادر کم کم مداخلات در حمام کردن را کمتر کند و بعد بگوید من پشت در می‌ایستم و می‌گویم چه کار کنی و خودت حمام کن.
وی در پاسخ به سؤالی در خصوص علت خود ارضایی در کودکان زیر دو سال، گفت: برای بچه‌ها قبل از بلوغ جنسی عبارت خود ارضایی را استفاده نمی‌کنیم. خود ارضایی برای زمانی است که هورمون جنسی فعال شده و تخیلات جنسی در فرد به وجود آمده است یعنی فانتزی جنسی در نوجوانان وجود دارد (البته فانتزی جنسی جزو مباحث طبیعی جنسی است). ولی برای کودکان قبل از بلوغ چیزی به معنای خود ارضایی را نمی‌توان به کار برد. ولی خود تحریکی و خود لذت جویی در کودکان قبل از بلوغ وجود دارد.
اصغری نکاح به مشاوران توصیه کرد خیال خانوادهها را راحت کنند و بگویند آنچه به معنای خودارضایی در بزرگسالان وجود دارد، در کودکان زیر سن بلوغ وجود ندارد و تشریح کرد: آیا تا به حال شده قسمتی از بدن شما بخارد؟ شما بدن خود را می‌خارانید؛ این خاراندن نوعی خوشایندی دارد. تحریکات پایانه‌های جنسی نیز خوشایند است البته به معنای تحریک پوستی خوشایند. اما در مواجهه با این مسئله چه کنیم؟ چاره این است که ابتدا زمینه‌یابی کنیم آیا مشکل پوستی و بهداشتی در بچه‌ها وجود دارد؟ ممکن است باکتری در این ناحیه رشد کرده باشد.
وی ادامه داد: اما اگر این رفتار بچه‌ها به عادت تبدیل شده باشد باید دید چه زمانی انجام می‌شود؟ اگر مثلاً وقتی بچه تنها است این کار را انجام می‌دهد، باید زمینه‌های این اتفاق را کاهش هستیم یا ذهن آنها را منحرف کنیم؛ معمولاً گفته می‌شود دست بچه را با اسباب بازی یا چیزی که دوست دارد پُر کنیم و با اسباب بازی نظر آنها را جلب کنیم. اگر بچه‌ای در جمع این کار را کرد به او می‌گوییم عزیزم ما در جمع دست داخل بینی خودمان نمی‌کنیم به جاهای خصوصی خودمان هم در جمع دست نمی‌زنیم.
درمان خود تحریکی و خود لذت‌جویی کودکان
این استاد دانشگاه اعلام کرد: در حال تدوین پروتکل خودارضایی هستیم تا کتاب کار و راهنمای درمانگران در این خصوص را منتشر کنیم. بچه‌هایی که به خود تحریکی و خود لذت جویی دست می‌زنند معمولاً مشکل زمینه‌ای مثل اضطراب دارند که برای درمان، اول باید مشکل زمینه‌ای آنها حل شود.
وی در پاسخ به سؤال یکی دیگر از حاضران در جلسه که پرسید آیا لازم است در هنگام حمام کردن فرزند هم لباس داشته باشد؟ گفت: خیر لازم نیست اما نباید تا آخرین لحظه لباس زیرش را در بیاورد. حتی اگر پدر فرزند پسر را حمام ببرد نباید تا آخرین لحظه حمام کودک لباس زیرش را در بیاورد. پدر باید به فرزند بگوید بخش زیر شورت بخش خصوصی بدن تو است، من بیرون می‌روم و شما خودت این قسمت را بشور.
اصغری نکاح در پایان سخنانش گفت: حجاب و عفاف، ازدواج و ... همه با مسائل جنسی در ارتباط هستند. اروپا و غربی که امروزه به همجنسگرایی می‌گوید خانواده و دارند ارتباط جنسی با محارم و فرزندان را قانونی می‌کنند و چه بسا در آینده ارتباط جنسی با حیوانات نیز ترویج شود، همین اروپا زمانی تربیت جنسی را در خانواده انجام می‌داد. در تمام اروپا حجاب وجود داشته است و گاهی حتی سخت‌تر از حجاب ما. ولی چه شد که پرده پرده، مسائل جنسی به رسانه رسید و به تجارت تبدیل شد؟
در این نشست، سعیدی در پاسخ به این سؤال که آیا صحیح است صرفاً به خاطر مسائل جنسی شرایط ازدواج را فراهم کنیم در حالی که بلوغ اجتماعی و ... وجود ندارد؟ گفت: اینها بحث قضاوت‌های ارزشی است. اگر شما گناه جنسی را خیلی بالا بدانید می‌گویید صحیح است و عنوان می‌کنید در چنین ازدواجی قبل و پس از ازدواج با پشتیبانی تربیتی از افراد حمایت می‌کنید. اگر واقعاً نیاز جنسی به حدی است که اگر برآورده نشود آخرت فرد به خطر می‌افتد، آخرت از هزار زندگی بالاتر است.
مسئله بلوغ پسران و دختران را چطور معرفی کنیم؟
در بخش پایانی نشست نیز سیده سلیل ضیایی، استادیار روانشناسی بالینی، گفت: برای تربیت جنسی از کودکان بپرسیم خودت در این خصوص چه فکر می‌کنی؟ و بعد بر اساس اطلاعات کودک گام به گام پیش برویم و مثال‌هایی از زندگی بیولوژیک حیوانات بزنیم. مثل تخم‌گذاری پرندگان و بچه‌دار شدن حیوانات؛ یعنی در حد پیش زمینه ذهنی بچه توضیح دهیم نه بیشتر. البته در سنین ابتدایی کودک با مشاهده نحوه پوشش خواهران و برادران جلوی همدیگر، آداب توالت رفتن، لباس درآوردن و ... اطلاعات خود را در خصوص رفتار جنسی به دست خواهد آورد.
انتهای پیام
