بعضی از ما باعث گریز مردم از دین می‌شویم/ ترویج دین با زور جواب نمی‌دهد

به گزارش ایکنا، جلسه شرح صحیفه سجادیه با محوریت دعای بیستم صحیفه سجادیه با سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد حاج علی‌اکبری، رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، طبق روال هر هفته، شامگاه دوشنبه، 6 تیر، در مجموعه فرهنگی سرچشمه برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَلِّنِی بِحِلْیةِ الصَّالِحِینَ، وَ أَلْبِسْنِی زِینَةَ الْمُتَّقِینَ، فِی بَسْطِ الْعَدْلِ، وَ کظْمِ الغَیظِ، وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ، وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَةِ، وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَینِ، وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَةِ، وَ سَتْرِ الْعَائِبَةِ، وَ لِینِ الْعَرِیکةِ، وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ، وَ حُسْنِ السِّیرَةِ، وَ سُکونِ الرِّیحِ، وَ طِیبِ الْمُخَالَقَةِ، وَ السَّبْقِ إِلَی الْفَضِیلَةِ، وَ إِیثَارِ التَّفَضُّلِ، وَ تَرْک التَّعْییرِ، وَ الْإِفْضَالِ عَلَی غَیرِ الْمُسْتَحِقِّ، وَ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَ إِنْ عَزَّ، وَ اسْتِقْلَالِ الْخَیرِ وَ إِنْ کثُرَ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی، وَ اسْتِکثَارِ الشَّرِّ وَ إِنْ قَلَّ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی، وَ أَکمِلْ ذَلِک لِی بِدَوَامِ الطَّاعَةِ، وَ لُزُومِ الْجَمَاعَةِ، وَ رَفْضِ أَهْلِ الْبِدَعِ، وَ مُسْتَعْمِلِ الرَّأْی الْمُخْتَرَع.»

«لین» به معنای نرمی و «عریکه» به معنای طبیعت است. جمع این دو کلمه «نرم‌خویی» می‌شود. خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم شخص اول را با همین ویژگی معرفی می‌کند و خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ». آیه می‌فرماید که اگر مردم دور تو جمع می‌شوند و گرد تو طواف می‌کنند، به خاطر نرمی است. این نرمی هم به خاطر اتصال تو به خزانه مهر الهی است. پیامبر عزیز ما در این آیه به نرم‌خویی توصیف می‌شود، آن هم در جامعه‌ای که کاملا درشت‌خو، تندخو، اهل جنگ و درگیری بود و زبان مردمان آن تند و تلخ بود. پیامبر(ص) در این جامعه شخصیتی لطیف و ملایم داشتند و به معنای دقیق کلمه دارای طبعی نرم بودند.

جمله و«َلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ» یعنی در میان جامعه‌ای تندخو، پیامبرت توانست فطرت انسان‌ها را زنده کند و مردم به تدریج دور حضرت جمع شدند و تحت تاثیر اخلاق و رفتار او قرار گرفتند و مردم نیز اخلاقی تربیت شدند. در همین راستا آیه می‌فرماید: «فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ»، چون مردم آن جامعه بی‌ادبی و تندخویی داشتند. لذا آیه می‌فرماید که از اشتباهات آنها درگذر و به آنها شخصیت بده و در تصمیم‌گیری‌ها با آنها مشارکت کن. معلوم می‌شود که مشورت با مردم باعث رشد آنها می‌شود.

پیشنهاد قرآن برای دعوت مردم به خدا

تعابیر دیگری هم در این باره در قرآن هست. اولاً قرآن برای دعوت خلق به سوی خدای متعال روش نرم‌خویی را پیشنهاد می‌دهد و خطاب به حضرت موسی و هارون می‌فرماید: «اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَی فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى»؛ یعنی اگر بنا باشد تاثیری اتفاق بیفتد از طریق سخن نرم و قول لین است.

در روایات ما باب رفق هست، رفق به معنای لین است. نقطه مقابل رفق، خرق و عنف است. پیامبر(ص) فرمودند که رفق بر چیزی قرار نمی‌گیرد مگر اینکه آن را زینت دهد و زیبا کند و از چیزی فاصله نمی‌گیرد مگر اینکه آن را زشت کند. همچنین فرمودند که خدای تبارک و تعالی در رفق برکت نهاده است. در نقطه مقابلش، در تندی، بدبختی و شومی هست. در روایت دیگری می‌خوانیم که اگر رفق به موجودی تبدیل می‌شد، خدای متعال موجودی را زیباتر از آن خلق نکرده بود. در روایت دیگری می‌خوانیم رفق نیمی از زندگی است. زندگی با رفق و خانواده با رفق تشکیل می‌شود. با اخلاق تند هیچ اجتماعی صورت نمی‌گیرد. بنابراین در این باب تعابیر بسیار والایی آمده است.

امیرالمومنین(ع) فرمودند که هر دینی برای خودش مرامی دارد و مرام اسلام، رفق است. در روایت دیگری می‌خوانیم که رفق روزی هر کس شده باشد، خدا ایمان را روزی او می‌کند. رفق و ایمان توأمان هستند و اگر در شخصیتی رفق نباشد، ایمان در او باقی نمی‌ماند.

ائمه(ع) به عموم جامعه متدین و کسانی که دارای پرچم دین هستند سفارش کردند: «إنّ هذا الدِّينَ مَتِينٌ فَأوغِلُوا فيهِ برِفقٍ، و لا تُكَرِّهُوا عِبادَةَ اللّه إلى عِبادِ اللّه»⁽¹⁾. یعنی این دین متین است. اگر خواستید وارد محیط دین شوید و پرچم دین را به دست بگیرید، باید با رفق کارتان را انجام دهید. بعد فرمودند که کاری نکنید که بندگان خدا از بندگی خدا فرار کنند. بعضی از ما باعث گریز مردم از دین و خدا می‌شویم، باید طوری رفتار کنیم که جوانان از دین متنفر نشوند. با عنف و زور برای ترویج دین جواب نمی‌گیریم و اگر جواب بگیریم سطحی است و آن فرد چند دقیقه بعد با کینه بیشتر رفتاری به مراتب زشت‌تر را انجام می‌دهد. عنف سازنده نیست، بلکه رفق سازنده است.

(1) قال رسول الله: «إنّ هذا الدِّينَ مَتِينٌ فَأوغِلُوا فيهِ برِفقٍ، و لا تُكَرِّهُوا عِبادَةَ اللّه ِ إلى عِبادِ اللّه فتكونوا كالراكِبِ المُنْبَتِّ الذي لا سَفَرا قَطَعَ و لا ظَهْرا أبقى»؛ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: همانا اين دين استوار است؛ پس با ملايمت در آن وارد شويد و عبادت خدا را بر بندگان خدا تحميل نكنيد كه در آن صورت به سوار درمانده‌اى مى‌مانيد كه نه راهى را پيموده و نه مركبى [با نشاط] را به جا گذاشته است.