دوفصلنامه «در مسیر استنباط» در پله 23

به گزارش ایکنا، در این شماره از دوفصلنامه در مسیر استنباط، مقالاتی با عناوین «آیات ناظر به اصول عملیه»، «بررسی مزارعه از دیدگاه فقها امامیه و حنفیه»، «بررسی تطبیقی نماز مسافر از دیدگاه فقه شیعه و فقه عامه»، «حضانت و احکام آن از دیدگاه فقه اهل بیت علیهم السلام»، «بررسی سب و لعن از منظر منابع فقهی» و «اصل قانونی بودن جرم و مجازات در نظام حقوقی و قضایی اسلام» منتشر شده است.

آیات ناظر به اصول عملیه

در چکیده مقاله «آیات ناظر به اصول عملیه» آمده است: در این تحقیق سعی بر این است تا آیاتی از قرآن کریم که برای جریان اصول عملیه یعنی، برائت، تخییر احتیاط و استصحاب به آن استدلال شده مورد بررسی قرار بگیرد و این که آیاتی که علما به آنها تمسک و استدلال نموده، استخراج شده و دیگر اینکه در این تحقیق به کیفیت و چگونگی و جه و تقریب استدلال به این آیات برای اثبات مدعیان و یا به عبارت دیگر برای اثبات مدعای اصولیین در مقابل اخباریین پرداخته شده و اشکالات و ایراداتی که بعضی از اعاظم بر استدلال به این آیات وارد نموده اند، نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته.

مثلاً درباره بعضی از آیاتی که در مورد اصل برائت ذکر شده بعضی از اعاظم اشکال نموده که این آیات در بارۀ امم سابقه بوده و یا این که این آیات مربوط به عذاب دنیوی هست و بحث ما دربارۀ عذاب اخروی است و امثال این ایرادات که بعضی دیگر از اعاظم نیز از این ایرادات جواب داده‌اند. و ما از باب این که: (خذ العلم من افواه الرجال) تقریبا نظرات تمام اعاظم اصولیین که برای اثبات جریان اصل برائت در موارد مشکوک الحکم به آیاتی از قرآن کریم استدلال نموده و هم چنین به ایرادات و اشکالات این اعاظم بر این استدلالات پرداخته در این تحقیق ذکر کرده‌ایم.

دلیل این که در بعض موارد بسیار مفصل وارد شده‌ایم به خاطر این بوده که گرچه اصل استدلال یکی بوده ولی به خاطر این که هر یک از این اعاظم در تقریب استدلال یا اشکال و ایراداتی که بر این استدلال گرفته‌اند نکته‌هایی زیبایی وجود داشته که ما نخواستیم از آن بگذریم.

البته در آیات قرآن کریم آنچه که مورد استدلال واقع شده بیشتر در مورد دو اصل برائت و احتیاط بوده و به عبارت دیگر در واقع در بحث از آیات اصولی قرآن کریم دو قشر از اعاظم در مقابل هم قرار گرفته و موضع‌گیری نموده‌اند که عبارت باشند از اخباریین که قائلند که در موارد مشکوک الحکم و مشتبهات به خاطر وجود ادلۀ دال بر احتیاط و توقف، باید احتیاط کرد و در مقابل اصولیین که قائلند به این که در این گونه موارد و با فرض فقدان نص و دلیل اصل برائت جاری می‌گردد و اما در مورد دو اصل دیگر یعنی تخییر و استصحاب آیاتی که بشود به آن استدلال نمود یافت نشده است. و یا به عبارت دیگر در رابطه با جریان دو اصل تخییر و استصحاب هیچ یک از اعاظم فقه و اصول، مستندی از آیات قران کریم ذکر ننموده و به سایر ادلّه اکتفا نموده‌اند.

حدود 13 آیه برای جریان اصل برائت مورد استدلال واقع شده (البته در این شماره تنها به 6 آیه از آیات قرآن کریم برای جریان اصل برائت اشاره شده.) و علما ضمن ذکر این آیات، تقریب و وجه استدلال و هم چنین مناقشات و اشکالات وارده بر تمسک و استدلال به این آیات را نیز بیان نموده اند. و حدود 70 آیه نیز برای جریان اصل احتیاط و حسن آن مورد تمسک و استدلال قرار گرفته که در رابطه با آیات احتیاط باید این نکته را نیز اضافه نمود که این آیات به سه دسته تقسیم شده: یک دسته آیاتی که از قول و عمل بغیر علم نهی می‌کند و دستور به احتیاط می دهد.

دسته دوم آیاتی که از القاء در هلکه و اقتحام در شبهات نهی می‌کند و دستۀ سوم هم که قسمت عمده و اکثر آیات را تشکیل می‌دهد، دستور به تقوی و پرهیزگاری می‌دهد که عبارت اخرای احتیاط است.

بررسی تطبیقی نماز مسافر از دیدگاه فقه شیعه و فقه عامه

نویسنده مقاله «بررسی تطبیقی نماز مسافر از دیدگاه فقه شیعه و فقه عامه» در طلیعه نوشتار خود آورده است: اصل نماز به اتفاق علما ومفسرین شیعه واهل تسنن دو رکعتی بوده و بعد از هجرت پیامبر اسلام به مدینه دو رکعت به نمازهای ظهر، عصر و عشا اضافه شده. طبق آیه 101 سوره نسا قصرخواندن نماز اشکال ندارد(وهنگامی که سفر کنید گناهی بر شمانیست که نماز را کوتاه کنید) طبق نظر مفسرین شیعه در تفاسیر قمی، المیزان، اطیب البیان، نمونه و ... این آیه وجوب نماز شکسته در سفر را می‌رساند. وروایات که در این زمینه از معصومین علیهم السلام رسیده بیانگر شکسته بودت نماز درسفر هست. روایات وارده از طریق اهل سنت و دیدگاه‌های فقهای آنان در مسئله نماز مسافر یکی نیست. عده‌ای بر نظر شیعه هستند؛ اما عده‌ای دیگر به تخییر بین قصر و اتمام در سفر قائل شده‌اند. طبق روایت سفیان از زهری عثمان و عایشه نماز را در سفر چهار رکعتی خواندند. ایوب و بیهقی در توجیه نمازهای چهار رکعتی عثمان در منی گفته‌اند: چون مسلمانان بادیه زیاد حضور داشتند خواست به آنان بیاموزد که نماز چهار رکعتی است. ابن علی، از علی بن زید، از أبی نضره روایت کرده است پیامبر(ص) ابی بکر و عمر نماز را در سفر دو رکعتی خواندند. با وجود اینکه همه نقل کردند پیامبر(ص) حضرت علی(ع)، ابوبکر و عمر به صورت دو رکعتی به جا آوردند باید جواب بدند مدرک این فتوی و تشریع در نزد اهل تسنن چیست؟

بررسی سب و لعن از منظر منابع فقهی

در طلیعه نوشتار «بررسی سبّ و لعن از منظر منابع فقهی» آمده است: موضوع سب و لعن از مسائل نخستین در جهان اسلام بلکه در عالم بشریت است و دارای ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اخلاقی وسیعی است و دارای جنبه‌های روانی و تبلیغاتی چشمگیری می‌باشد و از قدمت تاریخی بسیار طولانی برخوردار است. این مسئله در میان جامعه اسلامی در مواجه با پیروان و مسالک مختلف  بیشتر به چشم می‌خورد. یکی از از موضوعاتی را که وهابیت، آن را به عنوان حربه بر علیه شیعیان استفاده می‌کنند موضوع (سبّ و لعن) است. وهابیت معتقدند که شیعیان، اصحاب پیامبر را سبّ و لعن می‌کنند و به خاطر همین تهمت، سختی‌ها و مشکلات فراوانی بر شیعیان وارد شده و حتی محکوم به کفر شده‌اند. همین موضوع، باعث شده تا (لعن) مورد توجه عموم مسلمانان قرار بگیرد و در اذهان آنها همواره این سؤال مطرح شود که حکم لعن از جهت شرعی وحکمت آن و ابعاد مختلف آن چگونه است؟ اینک تلاش خواهیم کرد که مفهوم (لعن و سب) را از جهت لغوی و حکم آن را از منظر کتاب و سنت مورد بررسی قرار بدهیم و موضع‌گیری پیروان خلفا و اهل بیت(ع) را  بیان نمودیم تا به حقیقت مطلب پی ببریم که آیا شیعه تمامی صحابه را لعن و سب می‌کنند یا خیر؟ براساس تحقیقات انجام شده سب براساس اعقادات مسلمانان ممنوع و حرام است ولی لعن کردن برخی از افراد و گروه‌ها هم در قرآن و هم روایات به صراحت بیان شده است که لعن هیچ یک از این افراد و گروه‌ها موجب کفر و ارتداد شخص لعن‌کننده نمی‌شود، بلکه لعن برخی از گروه‌ها از منظر آیات و روایات تأکید نیز شده است.