خادمی؛ جایگاهی در مسجد که مغفول مانده است

در سال ۱۳۹۸ سازمان اوقاف و امور خیریه کشور با اعلام اینکه در پرداخت حق بیمه خادمان مساجد دچار مشکل شده است، واریز حق بیمه خادمان را بار مضاعفی بر این سازمان دانست و بر اساس تفاهم‌نامه جدید با سازمان تأمین اجتماعی مقرر شد که نقش واسطه‌ای سازمان اوقاف و امورخیریه در تحت پوشش بیمه قرار دادن خادمان مساجد حذف شود. بروز چنین وضعیتی با توجه به حقوق ناچیز و حتی نداشتن حقوق در مورد بسیاری از خادمان ضربه سنگینی بر این قشر فرهنگی وارد ساخت و بسیاری از آنان ناچار شدند این مأموریت را ترک کنند. بر کسی پوشیده نیست که فعاليت خادمان مساجد از مصاديق عمران و آبادی خانه خدا است. خادمان مساجد از جمله اقشار زحمتکش جامعه هستند و به همان اندازه که منزلتشان بالا است، مسئوليتشان هم سنگين و خطير است، اما متأسفانه از امکانات اولیه زندگی به‌طور مناسب بهره‌مند نبوده و هيچ پشتيبانی مالی ندارند، لذا شایسته است که مجلس و دولت انقلابی در شرايط سخت اقتصادی امروز این قشر و جایگاه مهم را مورد حمایت حداقلی قرار دهند.

بنابر اعلام اداره‌کل اوقاف و امور خیریه استان، از مجموع ۱۱۰۰ مسجد سراسر استان تنها ۲۰۰ مسجد خادم دارند و ۱۸۰ نفر از این تعداد تحت پوشش بیمه قرار دارند، ضمن اینکه این اداره به‌دلیل آسیب‌ها و خسارات ناشی از شیوع کرونا و نبود حمایت کافی، توان جذب و حمایت از خادمان مساجد و رسیدگی به سایر امور مساجد را ندارد. در گزارش پیش رو ضمن پرداختن به نقش و اهمیت جایگاه خادمی مسجد، مشکلات این قشر از زبان دو تن از امامان جماعت مساجد منظریه شهرکرد و نیز مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان بازگو شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی رئیسی، روحانی مسجد امام هادی(ع) منطقه منظریه شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه خادم مسجد یکی از ظرفیت‌ها در جذب آحاد جامعه به سوی مسجد است، اظهار کرد: امام جماعت به‌عنوان پیشوای مسجد می‌تواند محوریت جذب افراد به‌ویژه جوانان به سمت مسجد باشد، همچنین متولیان و امنا و خادمان مساجد نیز می‌توانند با ایفای نقش خود مکان مسجد را برای عموم جامعه مجذوب کنند.

وی تصریح کرد: خادمی و خدمت به مسجد تنها به امور روزمره و نظافت و عمران و آبادانی این مکان مقدس ختم نمی‌شود حال آنکه هر فردی هم که متناسب با توانمندی و امکانات خود بتواند در راستای برآوردن حوائج مسجد و مسجدی‌ها گامی بردارد، خادم مسجد محسوب می‌شود. برای نمونه یک مربی که دانش خود را در اختیار اهالی مسجد قرار داده و برای جوانان و نوجوانان مسجد کلاس برگزار می‌کند، در واقع خادم مسجد است. افراد دیگری هستند که با مال و اعتبار و آبرو و یا هنر و سلیقه خود در خدمت مسجد هستند، لذا با این نگاه‌ تمامی نمازگزاران و آحاد جامعه می‌توانند خادمان مساجد محله و شهر و روستای خود باشند و از ثواب ذکر شده در آیات و روایات برای خادم مسجد برخوردار شوند.

رئیسی با تصریح اینکه این نکته در آیه ۱۸ سوره توبه مورد اشاره واقع شده است، افزود: خداوند در معروف‌ترین آیه‌ای که در مورد مساجد نازل شده می‌فرماید: «إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسَى أُولَئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ؛ مساجد خدا را تنها كسانى آباد مى‌كنند كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورده و نماز برپا داشته و زكات داده و جز از خدا نترسيده‏‌اند پس اميد است كه اينان از راه‏يافتگان باشند.» پیداست که خادمان واقعی و آبادکنندگان مساجد کسانی هستند که اولاً نماز را برپا و اموالشان را در راه خدا انفاق می‌کنند و به‌جز از خدا نمی‌ترسند و از قضاوت این یا آن فرد ترسی به دل راه نمی‌دهند.

وی ناتوانی متولیان و امنای بسیاری از مساجد در جذب و حمایت از خادمان جوان و فعال و پویا را یادآور شد و توضیح داد: در چنین حالتی جذب افراد سالخورده و بازنشسته به‌عنوان خادم مسجد یکی از راهکارهاست تا لااقل بتوانند درب مسجد را به‌موقع به‌روی نمازگزاران و اهالی مسجد باز کنند.

خادم یکی از ارکان و ظرفیت‌های مسجد تراز است

رئیسی بیان کرد: تجربه حضور حدود ۲۰ سال در عرصه خدمت به مساجد استان برای بنده این موضوع را اثبات کرد یکی از ارکان و ظرفیت‌های مسجد فعال و تراز اسلامی قطعاً خادمان هستند؛ مساجدی که خادمانی با حُسن برخورد و مزین به آرایه‌های اخلاقی و صبور و نظیف و هماهنگ با دیگر ارکان مسجد در اختیار دارند در جذب نوجوانان و جوانان موفق هستند. اما مساجدی که از داشتن خادم محرومند و یا خادمان از صفات یادشده برخوردار نباشند در جذب جوانان توفیقی ندارند.

وی نیاز به حضور جوانان در مسجد در برهه زمانی حاضر را بیش از هر زمان دیگر ضروری و حیاتی دانست و گفت: همانطور که جامعه نیازمند فضای سبز، فضای ورزشی و تفریحی و آموزشی است، فضای معنوی و عبادی مسجد نیز می‌تواند پناهگاه نوجوانان و جوانان برای دوری از آسیب‌ها و تهدیدهای اجتماع باشد و امروز بسیاری از خانواده‌ها تأکید دارند که فرزندانشان ساعات و دقایقی از روز را در مسجد سپری کنند و خادمان می‌توانند به‌عنوان یکی از ارکان مسجد، عامل جذب‌کننده باشند.

رئیسی با ذکر اینکه باوجود نقش مهم فرهنگی خادمان مساجد در بطن جامعه اسلامی و برپایی با شکوه برنامه‌های عبادی مردم در مساجد از حداقل حمایت برخوردار نیستند، افزود: بسیاری از خادمان مساجد از دستمزد و بیمه و مزایای بازنشستگی برخوردار نیستند و به‌صورت افتخاری و فی سبیل الله خدمت می‌کنند.

روحانی مسجد امام هادی(ع) منطقه منظریه شهرکرد گفت: برخی مساجد که موقوفات و رقباتی دارند و در حوزه درآمد خودکفا هستند می‌توانند از خادمان خود حمایت کنند اما غالب مساجد در جذب و حمایت خادم با مشکل مواجهند لذا اهالی مسجد امور روزمره مسجد را انجام می‌دهند؛ می‌طلبد که مجلس قانون‌گذار برای حمایت از خادمان چاره‌اندیشی کند و دولت نیز در اجرای قوانین دقت بیشتری داشته باشد تا نقش و کارکرد مسجد در جامعه اسلامی بیش از پیش پررنگ شود. در مسجد امام هادی(ع) نیز که از وجود خادم محروم است، بنده و اهالی مسجد امور روزمره مسجد را سر و سامان می‌دهیم.

بیمه؛ تنها مشوق و امتیاز جذب خادم مسجد

در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسماعیلی، راهیار بنیاد هدایت در استان و امام جماعت مسجد حضرت سلمان منظریه شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به دلایل استفاده از افراد سالخورده و مسن در کسوت خادمان مساجد، اظهار کرد: مساجد فعال عموماً امکان پرداخت امتیاز و مشوقی از قبیل حقوق و بیمه و مزایا برای خادم مسجد ندارند لذا جوانان به‌دلیل نیاز مالی این مأموریت را نمی‌پذیرند حال آنکه یک مسجد فعال نیازمند حضور دائمی و فعال خادم است تا بتواند امور مسجد را ساماندهی و مدیریت کند و بسیاری از مساجد چه بسا فعال استان از این ظرفیت بی‌بهره هستند.

وی با تصریح اینکه تا چند سال قبل خادمان مساجد با پرداخت درصد کمی حق بیمه مشمول خدمات بیمه‌ای می‌شدند، ادامه داد: با اینحال در سال‌های اخیر به‌هر دلیلی سهم خادمان به‌طور قابل توجهی افزایش یافت و دولت سهم ناچیزی از حق بیمه را برعهده گرفت که این به‌معنی محروم شدن بسیاری از خادمان مساجد از بیمه شد، چرا که کمتر خادمی قادر به پرداخت این هزینه است. لذا تنها امتیاز و مشوق جذب خادم در مساجد از بین رفت.

اسماعیلی با طرح این پرسش که در چنین وضعیتی چه باید کرد؟ گفت: راه‌حل دم دستی مشکل این است که امام جماعت و متولیان هر مسجد از ظرفیت مسجدی‌ها برای انجام امور مسجد استفاده کنند؛ در مسجد حضرت سلمان منظریه با اعلام فراخوان، امور مربوط به نظافت و بهداشت مسجد در پایان هر هفته با همت اهالی مسجد انجام می‌شود.

۹۰ درصد خادمان مساجد استان افتخاری هستند

حجت‌الاسلام والمسلمین حسن امیری، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه اعتبارات ملی برای مساجد و حسینیه‌ها ناچیز است، اظهار کرد: بودجه سالانه ۱۱۰۰ مسجد سراسر استان تنها ۷ میلیارد ریال است در حالی که بسیاری از این مساجد نیمه‌کاره بوده و برای تکمیل و بهره‌برداری کامل نیازمند اعتبار هستند.

وی با تصریح اینکه از مجموع ۱۱۰۰ مسجد سراسر استان تنها ۲۰۰ مسجد خادم دارند، افزود: از این تعداد ۱۸۰ خادم بیمه هستند و امور مربوط به مابقی مساجد استان توسط خادمان افتخاری انجام می‌شود، لذا باید گفت که ۱۵ درصد مساجد استان از خادم با بیمه برخوردارند و حدود ۹۰ درصد خادمان مساجد استان افتخاری هستند که بدون دریافت حداقل دستمزد و یا برخورداری از بیمه به مسجد خدمت می‌کنند.

امیری مسجد را مرکز تحول و حرکت جامعه دانست و ادامه داد: اگر خادمی نباشد که به مسجد رسیدگی کرده و درب آن‌را به روی نمازگزاران باز کند، چگونه می‌توان انتظار داشت که مسجد بتواند کارکردهایش را در جامعه اسلامی ایفا کند؛ هیچ اعتباری برای پرداخت حقوق و نیز بخش معقولی از حق بیمه خادمان دیده نشده و تنها توانسته‌ایم با بسته‌های معیشتی این افراد را حمایت کنیم.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان با تأکید بر اینکه حضور خادمان جوان و فعال و پویا و حتی تحصیلکرده به‌جای افراد سالخورده و مسن می‌تواند منشأ تحول بنیادین در مساجد شود، افزود: تحقق این امر منجر به تحول فرهنگی قابل توجهی در استان خواهد شد اما برای این مهم نیازمند اعتبارات هستیم و به‌عنوان مطالبه با کمیسیون فرهنگی مجلس در سفر به استان مطرح خواهد شد.

امیری با اشاره به اینکه شیوع کرونا و کاهش زائران خسارت مالی فراوانی به استان تحمیل کرد، گفت: امروز حدود ۲ هزار نفر از افراد مشغول به امرار معاش در جوار امامزادگان بیکار شده‌اند و می‌طلبد که مورد حمایت واقع شوند، منابع مالی بقاع متبرکه در ماه‌های کرونایی نسبت به سال ۹۸، حدود ۸۰ درصد منفی شد اما هیچ تمهیدی برای حمایت از سوی متولیان و مسئولان امر وجود ندارد.