کرامت انسانی چگونه محقق می‌شود؟

به گزارش ایکنا، معصومه ظهیری، استاد حوزه و دانشگاه، ‌شب گذشته، 13 اردیبهشت‌ماه، در سلسله نشست‌های تفسیر موضوعی و معارفی قرآن که به همت مؤسسه بین‌المللی حکمت برگزار می‌شود، با موضوع «آثار فردی و اجتماعی عبادت در ماه رمضان» به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛

 ما یک مهمانی زمانی و یک مهمانی مکانی داریم. به کسانی که روزه می‌گیرند، ضیوف الرحمان می‌گویند و خداوند مهمانی خود را برای این قرار داده که چند اتفاق بزرگ محقق شود؛ روزه به معنای جهاد، تلاش سنگین و حرکتی از درون و انجسامی از بیرون است. بخشی از آثار روزه بندگی و عبادت است، چون هدف غایی از خلقت انسان خوب بندگی‌کردن است اما این بندگی برای انسان‌ها حریت، اعمال اراده، داشتن عقل و انتخابی بسیار زیبا است، چون فقط مسئله تسبیح او نیست و هر آنچه در هستی هست، خدا را تسبیح می‌کند.

روزه گرفتن و رسیدن به کمال

برای اینکه انسان در مسیر کمال راه را بشناسد، باید صراط مستقیم را بشناسد و مراقبت کند که در این مسیر از او اعوجاج سر نزند؛ این مسیر به اعمالی بستگی دارد. یکی از اعمال، روزه گرفتن در ماه رمضان است و رسول خدا(ص) فرمودند؛ روزه بگیرید تا سالم شوید. مسیر سلامت نیز سلامت جسمی و روحی است. در ماه  رمضان ناخالصی‌های جسمی انسان سوزانده می‌شود و دیگر اینکه، بین جسم و روح برای رسیدن به کمال، رابطه خاصی وجود دارد و اگر کسی جسم ‌بهتری داشته باشد بهتر می‌تواند به کمال برسد. در دعای کمیل می‌خوانیم؛ جسمی به ما عطا شود که در مسیر تعالی گام بردارد. همچنین روح نیز بر جسم اثر دارد، چنانکه، حضرت زینب(س) از نظر جسمی به دلیل صدماتی که تحمل کرده بودند، نحیف شدند و نماز شب را نشسته خواندند، اما روح بلند ایشان جسم را اداره می‌کند و او از پا درنیامد.

انسان باید قدرت، جرئت و شجاعتی پیدا کند که در این مسیر نهراسد. ایمان نیز مراتب مختلفی را دارد؛ نیت، باور، اقرار به زبان و عمل به جوارح می‌خواهد و در روزه‌داری، جوارح انسان تسلیم امر خدا می‌شود. بسیاری از اعمال ما تعبدی و برخی نیز توسلی است؛ در اعمال تعبدی، نیت قربة الی الله شرط است و روزه نیز با نیت محقق می‌شود و اگر کسی که از خوردن و آشامیدن دست بردارد و نیت نداشته باشد، این کار روزه نیست. نیت قربة الی الله در روزه انسان را برای کار خالص آماده می‌کند. فرد در روزه‌داری تمرین می‌کند جزو مخلصین باشد و کارش فقط در مسیر خدا قرار بگیرد. در نیت ماه رمضان می‌توان از ابتدای ماه نیت کرد لذا خواب و فعل انسان نیز در این ماه عبادت است.

تحقق تزکیه در ماه رمضان

تزکیه نیز از مسائلی است که برای انسان وجود دارد. هدف از ارسال رسل نیز این بوده و در ماه رمضان این مسئله محقق می‌شود. ماه رمضان بهار عارفان است و برای هر چیزی خدا بهاری قرار داده و از طرفی برای قرآن نیز بهاری قرار داده که رمضان است؛ سال عارفان با رمضان شروع می‌شود و برای هر چیزی خداوند یک بابی قرار داده و باب عبادت که انسان خوب بندگی کردن را یاد می‌گیرد، صوم است و در این حالت انسان ارتباط نزدیک‌تری با خدا دارد.

ماه رمضان فقط برای خوبان و یا بدان نیست، بلکه برای همه است و خداوند همه را دعوت کرده اما قدر و اندازه ما متفاوت است. خوان نعمتی گسترانیده شده و هرکسی به اندازه ظرفیت و سعه وجودی خود از آن بهره‌برداری می‌کند و هر‌کسی می‌تواند چشمش را به روی نادیده‌هایی باز کند و ماهی است که در آن انسان وسعت پیدا می‌کند و بر ظرفیت خود اضافه می‌کند لذا هرچقدر قلب انسان بیشتر صیقل پیدا کند، جلای بیشتری می‌یابد و این تابش انوار الهی متبلور می‌شود.

نقل می‌کنند یک شخص بزرگ را در قصری نگه می‌داشتند که از حقایق انسانی بی‌خبر بود و نمی‌دانست مرگ و بیماری و ... چیست و گذر انسان را نمی‌توانست ببیند. غلامان و ... هم به صورت جوان بر او حاضر می‌شدند و اخبار واقعی که در محیط اطراف می‌گذشت را نمی‌دانست. یک روزی از قصر بیرون آمد و با محیط آشنا شد و بعد قبرستان و مرگ و تابوت و بیماری را دید. از درون خودش به بیرون هجرت کرد و در درون نیز هجرتی رو به تعالی نهاد.

انسان برای تحقق کرامت چه راهی در پیش دارد؟

بنابراین، انسان برای اینکه به کرامت دست پیدا کند، باید توجه کند که او خلیفه خداست و قرار است در وجود او اسماء حسنا متبلور شود و امانت انسان باید در گوهر انسانی‌اش جلوه یابد و این نیازمند خودشناسی است و یکی از مهم‌ترین آثار روزه، بصیرت بر نفس است و آنچنان که گذشت، کسی که از قصر بیرون آمد، بصیر شد. در ماه رمضان قرآن می‌خوانیم تا پیام خدا را بشنویم و در این صورت تکلیف‌مدار می‌شویم و از حق و تکلیف مطلع می‌شویم و این موجب کرامت انسان خواهد بود و انسان به خودش آگاهی پیدا می‌کند. همچنین در این بصیرت، صبر و تحمل انسان بالا می‌رود. در ماه رمضان، انسان آستانه تحمل و تاب‌آوری خود را بالاتر می‌برد و انسان به یک آگاهی خاصی می‌رسد.

در مستحبات ماه رمضان دارد که یکدیگر را به افطاری دعوت کنید، ولو که جرعه آبی باشد. افطاری ساده برای این است که دیگری هم مانند من شرایطش یکسان باشد و دوم اینکه ما زندگی جمعی را یاد می‌گیریم و یک نوع مقابله با تبعیض نژادی و جنسیتی و طبقاتی است. چون مثلاً در مسجد همه در یک صف هستند. در ماه رمضان، تلاوت قرآن ما را از آثار نورانی‌اش بهره‌مند می‌کند.

نکته دیگر اینکه، سحرخیزی برای همه سال است، اما در ماه رمضان بنابر چله‌نشینی و عمل مداوم، چشیدن حلاوت عبادت در شبانگاه محقق می‌شود و برای یک عده‌ای درک سحر تمرین است و برای یک عده حلاوت این عبادت افزون می‌شود. ماه رمضان ماه کمال انسانی است. گاهی انسان رنگ گرفته که رنگ امیال و آروزهاست و اگر انسان در ماه رمضان در سایه‌سار روزه و تدبر در قرآن، تعالی پیدا می‌کند، در حقیقت غفلت‌زدایی صورت می‌گیرد. گاهی اوقات شیطان بر ما غالب نیست اما غافل کسی است که نسیان بر او حاکم می‌شود و ماه رمضان ماه هوشیاری و به خود آمدن است.

فُضیل یک راهزن بود و دزدی می‌کرد، اما یک آیه او را منقلب کرد، یک نفر قرآن تلاوت می‌کرد که «أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ». خشوع یک نوع خمیده شدن و تحول درونی است. چرا زمان آن نرسیده که انسان خاشع شود؟ قلب انسان به ذکر الهی منقلب می‌شود‌. بسیاری از چیزهایی که انسان می‌خواهد به ثمر برساند، مانند فلزات و ... باید آنها را ذوب کند تا مثلاً عیار طلا بالا آید. در کوره رمضان انسان به داغ شدن و ذوب شدن یا محکم می‌شود و یا عیار انسانیتش عیان می‌شود و یا هردو محقق خواهد شد.

ما وابسته به خود جسمانی خود و به غل و زنجیره‌ها هستیم و باید تدبر کنیم تا روشن شود غل و زنجیر ما چیست؟ در این ماه در بسیاری از برنامه‌های خود ابتدا می‌اندیشیم لذا در شب قدر نیز نسبت به اندیشه و تفکر توصیه شده است. همچنین در ماه رمضان یک عده یک گام برمی‌دارند و یک عده هم جهش پیدا می‌کنند و قله‌نشین می‌شوند که در سایه این است که انسان شب‌های قدر را درک کند؛ یکی از فواید درک شب قدر آن است که انسان تقدیر خود را تغییر می‌دهد و تثبیت می‌کند بنابراین در شب قدر یکسری چیزها محو و یکسری چیزها اثبات می‌شوند.