چگونگی گرم و سرد کردن صدا / آیا صدا پس از بیدار شدن در بهترین حالت ممکن است + فیلم

به گزارش ایکنا، به منظور کمک به قاریان، حافظان و مداحان اهل بیت(ع) برای داشتن صدایی رسا، آماده و بدون هیچ‌گونه آسیب به‌ویژه در ایام روزه‌داری، دو میزگرد یکی با عنوان برنامه غذایی صداپیشگان در ماه رمضان و دیگری با عنوان اهمیت و نحوه گرم کردن صدا با حضور احمد ابوالقاسمی، مدرس و قاری بین‌المللی به‌عنوان مجری‌کارشناس و دکتر نسیم احمدی، دارای مدرک دکترای تخصصی آسیب‌شناسی صدا، در استودیوی ایکنا برگزار شد که متن و فیلم دومین قسمت از نظر می‌گذرد:

احمد ابوالقاسمی: باعث افتخار ماست که کمک کنیم تا شما صداپیشگان و هنرمندان بتوانید بهتر از صدایتان حفاظت، حراست و صیانت کنید. در بین صداپیشگان، تصورات غلطی وجود دارد. یکی از آن‌ها این است که صبح‌ها بعد از برخاستن از خواب، صدا بم‌تر است و زنگ بیشتری دارد. بنابر این فکر می‌کنند صدا در ابتدای صبح خیلی خوب است و اتفاقاً در همان موقع تمرین می‌کنند. بارها افرادی که تجربه تلاوت داشته‌اند به من مراجعه کرده‌ و گفته‌اند که صبح بهترین زمان برای تمرین است، در صورتی که اینگونه نیست. می‌خواهیم این موضوع را از نگاه علمی و تجربی یک پزشک مورد بررسی قرار دهیم. در خدمت دکتر احمدی هستیم تا با روش‌های صحیح و علمی گرم کردن صدا آشنا شویم و بهترین استفاده را از حنجره‌مان ببریم.

کسانی را دیده‌ام که اصرار دارند حتماً قبل از خواندنشان ساعت‌های طولانی بخوابند و متأسفانه باب شده که قرص خواب می‌خورند، چون فکر می‌کنند صدایشان بعد از خواب ایده‌آل است. البته خواب کافی حنجره را تازه نگه می‌دارد، ولی اینکه چه ساعتی بخوابیم خیلی مهم است و حتماً باید ساعاتی قبل از خواندن، تلاوت و مداحی از خواب برخیزیم و تمریناتی را برای گرم کردن صدا انجام دهیم.

نسیم احمدی: گرم کردن صدا یکی از مسائل خیلی مهم برای صداپیشگان، قاریان و مداحان است، زیرا فعالیت صوتی ما با استفاده از عملکرد اعصاب و عضلات حنجره اتفاق می‌افتد و اگر ما این عضلات را گرم نکرده باشیم، عملکرد خوبی نخواهند داشت. تمرینات متعددی برای گرم کردن صدا داریم که به بم کردن آن کمک می‌کند و لزوماً اینطور نیست که فقط صبح بعد از برخاستن از خواب صدا بم باشد. تمرینات زیادی وجود دارد که می‌توانید انجام دهید و صدایتان را بم‌تر کنید تا به حنجره‌تان به سبب مصرف قرص‌ها و به زور در هنگام صبح خواندن آسیبی وارد نشود.

گرم کردن صدا علمی پیچیده است و تمرینات متعددی برای آن وجود دارد. تمرین‌های تریل، هامینگ، گلیساندو و حتی ماساژ عضلات حنجره به گرم کردن صدا کمک می‌کنند، منتها این تکنیک‌ها نیاز به آموزش چهره به چهره دارند، چون ممکن است که اشتباه انجام شود و اگر حضوری آموزش داده شود، صحت انجام تمرینات را می‌توان بررسی کرد، ولی الان تمرینی را انتخاب کرده‌ام که ایمن و امکان اشتباه انجام دادن آن پایین است.

ابوالقاسمی: کسانی در اینترنت مدعی آموزش این روش‌ها هستند. اما الان می‌شنویم که بعضی از این روش‌ها را حتماً باید در کنار استاد آموزش دید. به من پیام می‌دهند که نمی‌شود ما پنج دقیقه بخوانیم و به ما بگویید که چه کار باید انجام دهیم؟ می‌گویم باید حضوری بخوانید. فکر می‌کنند من از روی بی‌حوصلگی این حرف را می‌زنم، اما واقعاً طرز نشستن شما و زاویه‌ای که به سر و گردنتان می‌دهید برای من مهم است. با گوش‌هایم و به طور طبیعی باید صدای شما را بشنوم تا تشخیص دهم که درست می‌خوانید یا نه. با توجه به این مشکل باید حواستان باشد که هر تمرینی را که در اینترنت پیدا کردید، نمی‌توانید تنهایی و بدون حضور یک متخصص انجام دهید، اما برای کسی که امکان حضور ندارد چه کار کنیم تا مطمئن شویم که 100 درصد درست انجام می‌دهد؟

احمدی: گرم کردن به این دلیل اهمیت دارد که کار سه دریچه مهم را هماهنگ می‌کند؛ حنجره ما تنفس و نیز لب‌ها و دهان و نرم کام تشدیدگرها را کنترل می‌کنند. این تمرین دریچه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تنظیم می‌کند.

نبوغ این تمرین در سادگی آن است. تمرینات sovt (Semi Occluded Vocal Tract) را جست‌وجو و تحقیقات درباره این تمرین را مطالعه کنید. این تمرین به ظاهر ساده حاصل سی سال مطالعه روی ربات‌ها، جسد انسان‌ها و حنجره حیوانات است و به شکل قطعی ثابت کردند که اگر از یک نی ساده برای آواسازی استفاده کنید، می‌توانید میزان خروج هوا را کنترل کنید و در نتیجه میزان زیپ شدن حنجره و تولید سبک نت‌ها را یاد بگیرید.

در افرادی که کلاسیک می‌خواندند، صدا زود خسته می‌شد. دانشمندان به این دقت کردند که چرا صدا زود خسته می‌شود؟ آن‌ها دهانشان را موقع اجرا خیلی باز می‌کردند و بررسی کردند که دهان چقدر باید باز باشد و در موقع اجرا چقدر هوا باید خارج شود؟ متوجه شدند که باز بودن زیاد دهان، منجر به خروج زیاد هوا می‌شود، چون همزمان حنجره هم باز می‌شود. در بعضی افراد آن‌هایی که دهانشان خیلی بسته بود حنجره‌شان در حد فشرده(press) قرار می‌گرفت و خروج هوا کاهش پیدا می‌کرد. یکسری مطالعات روی موارد متعدد انجام دادند. در نهایت در آزمایشگاه با استفاده از ربات و حتی حنجره جسد انسان به این نتیجه رسیدند که وقتی حنجره در حالتی است که می‌داند، قرار است از دهان هوای کمتری خارج شود، بیشتر در حالت زیپ قرار می‌گیرد. مغز، حنجره را تنظیم می‌کند تا هوای کمتری را خارج کند. آنها از نی استفاده کردند و گفتند که ما چگونه دهان را تنظیم کنیم که خیلی باز و خیلی بسته نشود. می‌توانید از نی نوشابه یا آیس‌پک استفاده کنید. البته با توجه به حجم ریه‌‌ ممکن است که به نی بزرگتری نیاز داشته باشید.

علت اینکه این تمرین، طلایی به حساب می‌آید این است که نه تنها میزان خروج هوا از حنجره را کاهش می‌دهد، بلکه وقتی ملکول‌های هوا به قسمت جلوی دهان برخورد می‌کنند و راهی برای خروج پیدا نمی‌کنند، به سمت حنجره برمی‌گردند در نتیجه حنجره از دو طرف تحت تأثیر ملکول‌های هوا قرار می‌گیرد؛ هم ملکول‌هایی که از ریه به سمت بالا حرکت می‌کنند و هم ملکول‌هایی که از بالا برگشته‌اند و حالت زیپ شدن تقویت می‌شود.

یکسری از ملکول‌های هوایی که از حنجره خارج می‌شوند، از داخل نی عبور می‌کنند و یکسری موفق به عبور نمی‌شوند و برمی‌گردند. این همان کاری است که در تمرین هامینگ انجام می‌دهیم و به فرد می‌گوییم که لب‌هایت را روی هم بگذار و سعی کن هوا را به سمت حفرات تشدید قدامی و غنوی بدهی و صدا را در این محدوده بچرخانی و بعد کم‌کم به فرد آموزش می‌دهیم که دهانش را باز کند و کماکان هوا را همانجا بچرخاند و بیرون نیاورد و این مهارت است.

ابوالقاسمی: بسیاری از انجام تمرینات صداسازی خجالت می‌کشند و در شأن خود نمی‌دانند. پس می‌تواند به یک مهارت تبدیل شود؟

احمدی: بله، وقتی این کار را انجام می‌دهید به مرور زمان انگار مغز خودش را با میزان حجم هوای خروجی کالیبره(تنظیم) می‌کند. افرادی این کار را به درآمدزایی تبدیل کرده‌اند و انواع و اقسام نی را با قطرهای متفاوت می‌فروشند و می‌گویند هرکس باید نی خودش را داشته باشد، در صورتی که فقط با استفاده از یک نی ساده و یک بطری نیم لیتری آب می‌توانید تمرین کنید.

این تمرین warm up و cool down است، یعنی هم می‌توانید با این تمرین صدا را گرم و هم سرد کنید، یعنی اگر در جایی قرائت شدید و سنگین انجام می‌دهید و خستگی حنجره را احساس می‌کنید، با انجام این تمرین به مدت 15 دقیقه می‌توانید فشارها و انقباض‌های اضافی را در حنجره‌تان کاهش دهید.

ابوالقاسمی: فکر می‌‌کردیم فقط گرم کردن است و آن را هم انجام نمی‌دادیم. در نگاه حرفه‌ای، حفظ و حراست از حنجره‌ای که می‌خواهد برای ما سال‌ها کار کند، اهمیت دارد.

احمدی: می‌خواهم تمرین نی را آموزش دهم و اینکه چطور می‌توانید از آن برای warm up استفاده کنید. با توجه به جثه شما و حجم ریه‌تان این نی می‌تواند بزرگتر یا کوچکتر باشد. برای آقایان نی آیس‌پک یا نوشابه و برای بانوان نی‌‌های کوچکتر هم قابل استفاده است.

ابوالقاسمی: آیا خودشان می‌توانند تجربه کنند که کدام برایشان سازگارتر است؟

احمدی: درستش همین است. باید از نی‌های متفاوت استفاده کنند و ببینند که درست‌ترین جای صدا را با کدام نی تجربه می‌کنند یا صدایشان بعد از استفاده از کدام نی سبک‌تر می‌شود. مرحله اول این است که نی را داخل دهانتان قرار دهید به صورتی که مقداری از آن از دندان‌هایتان رد و روی زبانتان ثابت شود. گوشه‌های لب‌هایتان هم باید بسته شده باشد تا هوا از بغل‌ها خارج نشود. بعد داخل نی صدای «او» را تولید می‌کنید و به مدت 20 ثانیه بکشید. حتماً مطمئن شوید که هوا از داخل نی خارج می‌شود.

مرحله اول تمرین برای این است که یاد بگیرید که نی را چگونه بگیرید. جریان هوا و خروج هوا چگونه باشد و تمرکز کنید که چه اتفاقی می‌افتد. در مرحله بعدی تمرین گلیساندو یا همان پنج نت را اجرا کنید. در این تمرین تارهای صوتی کشیده می‌شوند، جریان هوا کم می‌شود و بعد دوباره تارهای صوتی شل می‌شوند و جریان هوا بیشتر می‌شود. این را هم با مصوت «او» داخل نی انجام دهید. باید دقت کنید که هوا از بینی خارج نشود و جریان هوا مدام وجود داشته باشد و خروج جریان هوا را از جلوی نی احساس کنید.

ابوالقاسمی: بعد از چه مدت تمرین برای یک فرد عادی، دیگر نیازی به استفاده از نی نیست؟

احمدی: نی کمک می‌کند که درست کالیبره شوید. به‌عنوان یک حرفه‌ای ممکن است در جایی قرائت را انجام دهید، ولی حنجره‌تان خسته شود. شاید تعداد افراد کمی وجود داشته باشند که به فکر ریلکس کردن عضلات حنجره‌شان باشند. این جزء تمریناتی است که تا آخر با شماست و نی همیشه باید باشد. باز بستگی به شدت دارد. گاهی شدت گرفتگی عضلات به حدی است که حتماً باید از آب استفاده کنید. آب مثل یک وزنه می‌ماند. وقتی در نی کار دمیدن را انجام می‌دهیم، جریان هوا را کنترل می‌کنیم. اگر جریان هوا را زیاد خارج کنید، آب جلوی آن را می‌گیرد، یعنی تمرین را بهینه‌تر و برگشت را بیشتر می‌کند.

مرحله سوم این است که داخل نی یک ملودی اجرا کنید، مثلاً ملودی‌ «ای ایران» یا می‌تواند ملودی قرائتی باشد که در حال تمرین آن هستید. محققانی که این تمرینات را ابداع کردند، به این نتیجه رسیدند که اگر از مانعی جلوی هوا استفاده کنند، تعداد ملکول‌های هوای کمتری خارج و صدا دیرتر خسته می‌شود و برای همین از آب استفاده کردند.

یکی از کارهایی که تمرین نی انجام می‌دهد، تنظیم میزان خروج هواست. سه‌چهارم یک بطری نیم‌لیتری را پر از آب کنید و یک نی نوشابه را داخل آن قرار دهید و بهتر است که سه تا پنج سانت از نی داخل آب برود تا مقاومت آب، روی نی تأثیر بگذارد. دوباره آن سه مرحله‌ای را که ذکر شد انجام دهید. باز مصوت «او» را داخل آب بکشید، به شکلی که آب حرکت و قل‌قل کند. اگر دوستان در کنترل هوا مشکل داشته باشند و حجم هوای زیادی را برای قرائت بگیرند، موقعی که دمیدن را انجام می‌دهند، می‌بینند که چقدر هوا را زیاد خالی می‌کنند. این امر می‌تواند به آن‌ها بازخورد دهد تا متوجه شوند که چقدر از حجم هوا برای کنترل صدا استفاده کنند.

ابوالقاسمی: قاریان در تلاوت‌هایی که بالای 40 ثانیه است، یاد گرفته‌اند که زیاد نفسشان را خارج نکنند.

احمدی: چون انقباضات ارادی است. شما نمی‌دانید که چقدر باید کم و چقدر باید زیاد کنید، ولی چون بروندادی دارد و عینی می‌بینیم کمک می‌کند که آن مسئله به مرور زمان برطرف شود. برای تمرین دوم هم دوباره همان پنج نت را انجام می‌دهیم و برای تمرین بعدی هم نغمه‌ای را که تمایل دارید، داخل همین بطری آب تولید کنید. اگر این تمرین را سه بار در روز به مدت 15 دقیقه انجام دهید و آن را حداقل دو ماه ادامه دهید، کاملاً تغییراتی را که در صدایتان اتفاق می‌افتد، مشاهده می‌کنید. صدا طنین بیشتری پیدا می‌کند و بم‌تر خستگی‌اش برطرف می‌شود و احساس سبکی بیشتری در حنجره دارید.

ابوالقاسمی: وقتی این تمرین‌ها را اجرا کردم، واقعاً احساس کردم در تلاوتی که در 51 سالگی انجام می‌دهم، دقیقاً به زمان چهل‌سالگی رفتم. یک ساعت تمرین حنجره من را 10 سال آماده‌تر کرد. باید حوصله کنید. شاید الان حس کنید که خوبید اما خود واقعی‌تان نیستید. ممکن است این تمرینات را انجام دهید و توانایی صدایتان 10 برابر بیشتر شود. سرد کردن چطور است؟ آن هم به همین روش است؟

احمدی: بله، اگر همین تمرین را انجام دهند، فشاری را که روی عضلات حنجره ایجاد شده است، برطرف می‌شود.

در صفحه اینستاگرامم (dr.nassim.ahmadi) سعی می‌کنم با متخصصان این عرصه لایو برگزار کنم و پاسخگوی پرسش‌های دوستان باشیم. در خدمت دوستان هستیم و اگر سؤالی داشتند می‌توانند به صفحات مجازی ما مراجعه کنند. مسئله صدا تیمی است. من قسمت آسیب‌هایش را بررسی می‌کنم و شما قسمت آموزش به افرادی را که می‌خواهند این تخصص را یاد بگیرند.

ابوالقاسمی: در بحث آموزش و معرفی سبک‌ها و نحوه تقلید کردن گفته‌ام که چگونه صدای قاریان آسیب می‌بیند. یکی از تفاوت‌های جدی تلاوت قرآن با تمام خواندن‌هایی که در دنیا سراغ دارید، بحث طول نفس است. اگر به طول نفس دقت نشود، می‌تواند بدتر از ریفلاکس باشد. تجربه شخصی من ثابت کرده که بیشترین آسیبی که فعلاً برای جوانان زیر 25 سال وجود دارد، ندانستن نوع نفس‌گیری است که با نفس‌گیری غلط بخواهند تلاوت‌های بالای 40 ثانیه هم انجام دهند، و اینجا فاجعه اتفاق می‌افتد.