در نشست «جامعه توحیدی از منظر شهید آیت‌الله محمدباقر صدر» طرح شد؛
شهیدصدر حاکم را مجری احکام شریعت می‌داند / نقش توحید در پیشرفت جامعه
دانشیار دانشگاه تهران با بیان اینکه شهید صدر معتقد بود در جوامع توحیدی، مردم بنده و مملوک کسی نیستند و حاکم مجری دستورات شرع مقدس است، تاکید کرد: این نظریه همچنین منتج به پیشرفت انسان و جامعه می‌شود، زیرا خدا نامتناهی است و پیشرفت انسان و جامعه هم در این نظریه پایان‌ناپذیر است و در حقیقت هیچ بن‌بستی در آن وجود ندارد.
به گزارش ایکنا؛ شاهین زرع‌پیما، پژوهشگر پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، سه‌شنبه، 12 اسفندماه در نشست علمی «جامعه توحیدی از منظر شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر»، گفت: نظریه‌پردازان اجتماعی مسلمان در چند دهه قبل از انقلاب ایران، برای تشکیل جامعه فاضله و حکومت اسلامی به اندیشه پرداختند و به این نتیجه رسیدند که باید ساحات اجتماعی را در متن نصوص دینی بیابند و تئوری ارائه دهند؛ شهید صدر هم از جمله چنین متفکرانی بود و بخش اعظمی از قانون اساسی و نظریه سیاسی جمهوری اسلامی مرهون این عالم جلیل‌القدر بوده است.وی افزود: جامعه توحیدی از سویی نظر در متون دینی و از سویی نظر در مباحث جامعه‌شناسی دارد؛ یعنی تلاش می‌کند تا توحید را مبنای یک نظریه سیاسی و نظام حکومتی قرار دهد؛ شهید صدر در این عرصه تلاش‌های بی‌نظیری داشتند و سرانجام صدام نتوانست وجود این عالم را تحمل کند و به همراه خواهر گرانقدرشان به نحو فجیعی به شهادت رساند.
زرع‌پیما با بیان اینکه شهید صدر با تدوین اقتصادنا به هژمونی نظام‌های اقتصادی موجود در آن دوره پرداخت، تصریح کرد: رویکرد اجتهادی این بزرگوار سبب شد تا نقدهای زیادی به فقه سنتی داشته باشد، زیرا آن را فردگرا می‌دانست که بیشتر دنبال تنظیم روابط فردی مکلفان است؛ در حوزه فقه جامع‌گرا بود و نظریات وی معطوف به فقه نظام‌ساز و اجتماعی بود. صدر دنبال فقهی بود که بتواند پاسخ نیازهای نوین را بدهد.
وی افزود: وی در تفسیر قرآن دو نوع تفسیر را تبیین کرده است؛ یکی تفسیر بریده و دیگری روش موضوعی و به هم پیوسته؛ در روش گسسته، توجهی به امور واقع و ساختارهای اجتماعی نمی‌شود؛ مفسر مفردات قرآنی را استخراج و تفسیر قرآن به قرآن یا قرآن به روایت می‌کند، بدون اینکه توجه چندانی به نیازهای زمانه خود داشته باشد، لذا جدا از واقع می‌اندیشد.
این پژوهشگر تصریح کرد: از منظر شهید صدر، یکی از دلایل مهم اضمحلال و نابودی تمدن، داشتن همین رویکرد گسسته از واقعیت است. ایشان در روش موضوعی، یک موضوع مانند آزادی، عدالت، برابری، اقتصاد و ... را مشاهده و مبتنی بر آن سراغ متن رفته و قرآن را استنطاق می‌کند. این روش تفسیری در سیدقطب هم بروز و نمود زیادی داشت. سیدقطب می‌گوید من قرآن را چنان تفسیر می‌کنم که گویی هم‌اکنون پیامبر بر صحابه قرائت می‌کند؛ یعنی مبتنی بر وقایع باید سراغ نصوص رفت.
زرع‌پیما اضافه کرد: در دوره‌ای که سیوسیالیسم و لیبرالیسم مانند اسب تازان می‌تاختند، شهید صدر با این روش تفسیری و نوشتن کتبی مانند فلسفتنا و اقتصادنا تلاش کرد نشان دهد اسلام هم پاسخگوی نیازهای زمانه است و بهتر از آن دو مکتب می‌تواند به مشکلات پاسخ دهد، لذا از این منظر دنبال جامعه توحیدی رفت.
وی افزود: نقطه آغاز نظریه‌پردازی اکثر متفکران این است که از مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و ... شروع می‌کنند، زیرا معتقدند که تا شاخصه‌های این مبانی روشن نشود، نظریه‌پردازی صحیحی رخ نمی‌دهد، ایشان دگرگونی‌های اجتماعی و سیاسی را منوط به تغییرات نفسانی انسان و تحول درونی او می‌دانند؛ در جهان‌بینی توحیدی، ما شاهد دو جهان غیب و شهادت هستیم که به غیب دسترسی نداریم، اما در جهان‌بینی مادی و شرک‌آلود فقط جهان شهادت پذیرفته شده و در نظریه‌پردازی‌ها لحاظ می‌شود.
زرع‌پیما با بیان اینکه در جهان‌بینی توحیدی، سنن و قوانین الهی و قدرت لایزال خداوند محور است که به جهان شهادت سرریز می‌شود، اظهار کرد: نکته دیگر ارائه چهره دوگانه ربوبیت و عبودیت در این نوع نظام و جهان‌بینی توحیدی است. این دوگانه از بطن مفهوم «لا اله الا الله» خارج می‌شود و در این نگرش، فرد مسلمان رب و مربی جز خدا به رسمیت نمی‌شناسد و تنها این حاکم مطلق بر زندگی فردی و اجتماعی انسان و جامعه قانون وضع می‌کند و به حوزه‌های مختلف تنفیذ می‌بخشد.
وی اظهار کرد: در اینجا تفاوت جدی با نگرش سکولاریستی و مادی و غربی ایجاد می‌شود. در این تفکر، حاکمیت بشر بر بشر به رسمیت شناخته می‌شود، اما خدا از این عرصه کنار می‌رود و بشر منشأ تغییر و تبدلات اجتماعی است، اما در نگرش توحیدی خدا همه امور را رتق و فتق کرده و حاکم است.
زرع‌پیما با تأکید بر اینکه عبودیت و ربوبیت در نظام توحیدی به هم پیوسته است، اظهار کرد: تمایز اسلام سیاسی و جامعه توحیدی از همین انفکاک در حوزه جهان‌بینی است؛ در اسلام الله سر رشته همه امور را در دست دارد، اما در نگرش دیگران، انسان به جای خدا نشسته است.
در ادامه یحیی بوذری‌نژاد، دانشیار دانشگاه تهران در سخنانی گفت: شهید صدر در مقایسه جامعه توحیدی و غیرتوحیدی می‌گوید ارکان انسان، زمین و طبیعت و رابطه متقابل انسان با انسان و انسان با طبیعت در جامعه توحیدی مانند سایر جوامع وجود دارد، اما رکن اصلی دیگری هم به آن افزوده می‌شود و آن خداوند است، ولی جوامع غیرتوحیدی خدا را کنار می‌گذارند.
مطالب مرتبط
