امیرمؤمنان(ع) معجزه دوم پیامبر(ص) است / تبیین نسبت قرآن و حضرت علی(ع)

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، مفسر و مترجم قرآن کریم، در گفت‌وگو با ایکنا در آستانه ایام‌البیض ضمن تبریک ولادت با سعادت امام علی(ع)، گفت: از چند جهت می‌توان درباره رابطه حضرت علی(ع) و قرآن سخن گفت؛ اول اینکه ایشان قرآن را بزرگ و گرامی می‌داشتند، جزء کاتبان و شاهد وحی از زمان بعثت پیامبر(ص) به بعد بودند؛ امام اولین مسلمان و مؤمن به پیامبر(ص) بود و بعد از پیامبر(ص) به جمع قرآن پرداخت.

وی افزود: قرآن در نزد ایشان بسیار پرعظمت است و خطبه‌های نهج‌البلاغه هم در این زمینه گویاست. به عنوان نمونه می‌توان به خطبه 198 اشاره کرد؛ آنجا که امام فرموده است: «ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْکِتَابَ نُوراً لَا تُطْفَأُ مَصَابِیحُهُ وَ سِرَاجاً لَا یَخْبُو تَوَقُّدُهُ وَ بَحْراً لَا یُدْرَکُ قَعْرُهُ وَ مِنْهَاجاً لَا یُضِلُّ نَهْجُهُ وَ شُعَاعاً لَا یُظْلِمُ ضَوْءُهُ‏ وَ فُرْقَاناً لَا یُخْمَدُ بُرْهَانُهُ وَ تِبْیَاناً لَا تُهْدَمُ أَرْکَانُهُ وَ شِفَاءً لَا تُخْشَی أَسْقَامُهُ وَ عِزّاً لَا تُهْزَمُ أَنْصَارُهُ وَ حَقّاً لَا تُخْذَلُ أَعْوَانُهُ‏ فَهُوَ مَعْدِنُ الْإِیمَانِ وَ بُحْبُوحَتُهُ وَ یَنَابِیعُ الْعِلْمِ ...».

رضایی اصفهانی بیان کرد: امام(ع) در این فرار اشاره دارد که قرآن نوری است که خاموشی ندارد، چراغی است که درخشندگی آن زوال نپذیرد، دریایی است که ژرفای آن درک نشود، راهی است که رونده آن گمراه نشود، شعله‏‌ای است که نور آن تاریک نشود، جداکننده حق و باطلی است که درخشش برهانش خاموش نشود، بنایی است که ستون‏‌های آن خراب نشود، شفادهنده‌ای است که بیماری‌های وحشت انگیز را بزداید، قدرتی است که یاورانش شکست ندارند و حقّی است که یاری‌کنندگانش مغلوب نشوند. قرآن، معدن ایمان و اصل آن است، چشمه‌‏های دانش و دریاهای علوم است.

زیست امیرمؤمنان با قرآن

استاد جامعه المصطفی(ص) افزود: دومین مسئله در ارتباط قرآن و امام علی(ع)، جایگاه قرآن در زندگی عملی امام علی(ع) است؛ فرازهای قبلی تجلیل نظری امام(ع) از قرآن بود، ولی ایشان همانند پیامبر(ص) با قرآن زیست می‌کرد؛ حضرت اگر صلح می‌کرد، اگر جنگ می‌کرد براساس قرآن بود؛ آداب و معاشرت ایشان، سیاست و اخلاق وی قرآنی بود و قرآن در سیره امام علی جایگاه اساسی دارد.

رضایی اصفهانی با اشاره به مبانی قرآنی زندگی حضرت و خدمات امام(ع) به قرآن با بیان اینکه به عقیده بنده بسیاری از مطالب نهج‌البلاغه، تفسیر قرآن است، اظهار کرد: امام علی(ع) علاوه بر آنکه کتابت وحی را برعهده داشت، پرداختن به علوم قرآنی هم از منظر امام(ع) در روایاتی که نقل شده مشهود است، حتی رساله‌ای از امام(ع) نقل شده که به مباحث عام و خاص و مقید و مطلق پرداخته‌اند.

700 آیه مرتبط با امام علی(ع)

رئیس دانشگاه عالی قرآن و حدیث المصطفی(ص) افزود: البته در ارتباط میان امام علی و قرآن، آیات مربوط به امام را هم می‌توان مورد توجه قرار داد؛ برخی از 400 تا 550 آیه را در این زمینه ذکر کرده‌ و حتی برخی از اهل سنت کتاب در این مسئله نوشته‌اند البته تا 700 آیه هم از سوی برخی محققان ذکر شده و برای اتقان به منابع روایی شیعه و سنی استناد شده است.

استاد جامعه المصطفی به تشریح برخی خدمات امام به قرآن پرداخت و تصریح کرد: اولین خدمت امام علی(ع) به قرآن نگارش قرآن بود؛ ایشان از کاتبان وحی بود؛ مصحفی نوشتند که معروف است، امام(ع) آیات را با تفاسیر پیامبر(ص) عرضه کردند؛ حتی در روایت بیان شده که ایشان در بحث جمع قرآن، شش ماه جز برای نماز از خانه خارج نشدند و قسم خوردند که عبا بر دوش نمی‌اندازم تا این کار تمام شود، ولی جامعه آن روز پذیرش نداشت و از این‌رو این مصحف ارزشمند در دسترس ما قرار نگرفت، ولی اصل وجود آن در روایات بیان شده و نقل است که این مصحف بعد از امام علی(ع) در اختیار فرزندان ایشان بوده و امروز در نزد امام زمان(عج) است.

امام علی(ع) مصداق نبأ عظیم

این مفسر قرآن کریم با بیان اینکه امام(ع) در این مصحف به ذکر مصادیق و شأن نزول آیات و تفسیر آن پرداختند که اگر در دسترس بود، بسیاری از اختلافت وجود نداشت، اضافه کرد: یکی از کارهای امام(ع) علاوه بر تفسیر، تأویل است؛ بسیاری از روایات امام(ع) در مورد قرآن از باب تأویل است؛ گاهی مصداق را مشخص کرده است، مثلاً روایت شده است کسی آیات ابتدایی سوره نبأ «عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ» را خواند و حضرت فرمودند: «من نبا عظیم هستم». روایات در مورد بطن، تأویل و مصادیق از این دست زیاد است.

مفسر و مترجم قرآن اضافه کرد: آیت‌الله خویی در البیان یکی از وجوه اعجاز را تصدیقِ امیرالمؤمنین(ع) بر اعجاز قرآن برشمرده است؛ یعنی تا سال 1392، 80 وجه اعجاز برشمرده شده که تثبیت اعجاز از سوی امام(ع) از منظر آیت الله خویی خودش یکی از وجوه اعجاز است. آیت‌الله خویی توضیح داده است که با اینکه امام(ع) در اوج فصاحت و بلاغت بوه‌اند، ولی در برابر قرآن خاضع، تسلیم و خاشع هستند.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: گاهی یک انسان عادی می‌گوید قرآن معجزه است، گاهی ادیب معمولی اعجاز قرآن را تأیید می‌کند، ولی گاهی فردی مانند امام علی(ع) در اوج فصاحت چنین تصدیق و تأییدی دارد که خود از دلایل اعجاز است.

رضایی اصفهانی با بیان اینکه شیوه تفسیری امیرالمؤمنین(ع) خود از موضوعات مهم علوم قرآن و تفسیر است، گفت: آن حضرت از روش تفسیر عقلی، قرآن به قرآن و استنادات و استشهادات به آیات بهره برده‌اند.

وی با بیان اینکه آیاتی که در مورد امام در قرآن است چند دسته هستند، اضافه کرد: یک دسته آیاتی که تفسیر و تأویل آن مربوط به حضرت است؛ آیاتی که از باب جری و تطبیق بر حضرت شامل می‌شود و آیاتی که در مورد حضرت است؛ مثلاً در آیه مباهله، مراد از انفسنا امام(ع) است و یا در سوره انسان، آیاتی که به ماجرای اطعام یتیم و فقیر و مسکین اشاره دارد در شأن امام(ع) و خانواده ایشان است.

نمونه‌هایی از تطبیق آیات بر امام علی(ع)

رضایی اصفهانی تصریح کرد: برخی آیات هم بر امام(ع) تطبیق شده است؛ مثلاً در قرآن هر کجا «یا ایها الذین آمنوا» داریم، مصداق اتم آن امام علی(ع) است و برخی موارد هم صرفاً بر امام اطلاق دارد؛ در روایات هم داریم که هر کجا در قرآن این تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» آمده، امام اولین مصداق آن است.

وی افزود: در برخی روایات مراد از «دأبه الارض» را امام دانسته‌اند، البته این موضوع برای امام زمان هم برشمرده شده است؛ یا «من عنده علم الکتاب» در توصیف امام علی(ع) است؛ البته شأن نزول یکسری از آیات هم مرتبط با امام است، مانند آیات ابتدایی سوره عادیات و برخی آیات مرتبط با صلح حدیبیه و جنگ بدر. البته از مهمترین آیات تطبیقی در شان امام، تعبیر الصراط المستقیم از جمله در سوره حمد است؛ زیرا یکی از مصادیق کامل صراط، پیامبر(ص)، بعد امام علی(ع) و اهل بیت(ع) دیگر هستند و شاید بتوان گفت که در حقیقت، امام(ع) معجزه دوم پیامبر(ص) است.