بایسته‌های حفظ از زبان بانوی حافظ کل قرآن

مریم بهرامی، حافظ کل قرآن کریم و مربی حفظ در چهارمحال‌وبختیاری، از سال 1386 و در ۱۷ سالگی حفظ قرآن کریم را به ‌صورت جدی آغاز کرد و در سال 1390 به حفظ کل قرآن نائل شد. بهرامی از سال 1395 تاکنون به‌ صورت منسجم و پیوسته قرآن‌آموزان کودک و نوجوان زیادی را در جامعةالقرآن شهرکرد تربیت کرده است که برخی از آنان در آستانه کامل کردن حفظ کل قرآن هستند.

این حافظ کل قرآن کریم با وجود چندین مقام برتر استانی در رشته‌های حفظ و مفاهیم در مسابقات قرآن سپاه، هلال احمر و ... تاکنون به‌ صورت جدی در مسابقات قرآنی حضور نداشته و اولویت اول خود را تدریس قرآن قرار داده اما این دانشجوی کارشناسی ارشد رشته حقوق امیدوار است که پس از پایان تحصیلاتش، به‌ صورت برنامه‌ریزی شده و جدی وارد مسابقات قرآن شود، چراکه معتقد است حضور در مسابقات انگیزه‌ای برای مرور محفوظات و تثبیت بهتر حفظ است. گفت‌وگوی ایکنا را با این حافظ کل قرآن کریم در خصوص بایسته‌های حفظ قرآن کریم با هم می‌خوانیم.

بهرامی در گفت‌وگو با ایکنا از  چهار محال‌و‌بختیاری، با اشاره به تجربه خود در حفظ قرآن، گفت: استاد ما یک پزشک متخصص به‌نام سید محمدمسعود مرندی حافظ کل قرآن کریم بود که به دلیل نبود مربی حفظ در فارسان، بسیج مستضعفان، با حضور این پزشک یک کلاس حفظ برای علاقه‌مندان تشکیل داده بود که حفظ قرآن کریم را نزد این مربی پیش بردم.

وی در خصوص روش‌ حفظ و مرور حفظ قرآن کریم، بیان کرد: در آن زمان به دلیل تحصیل در مدرسه، حفظ قرآن را هفته‌ای پیگیری می‌کردم و پنج‌شنبه هر هفته به کلاس می‌رفتم و ۴ صفحه حفظ شده را به استاد پس می‌دادم. حفظ کامل قرآن کریم، در گرو پیشروی، مرور و تمرین روزانه است؛ طبق تجربه و بر اساس دوره‌های مربی‌گری که در قم پشت سر گذاشته‌ام، برای توفیق در حفظ ابتدا باید میزان تعیین شده برای حفظ را با ترجمه خواند و سپس آن‌ را از روی کتاب ویژه حفظ که هیچ ترجمه یا توضیح و تفسیری ندارد شروع به حفظ کرد. برای حفظ آیه‌ به آیه باید میزان آیه را در نظر داشت، بدان معنا که اگر آیه کوتاه باشد کل آن و اگر طولانی باشد به‌صورت جمله‌بندی شده و تقطیعی حفظ می‌کنیم و هر بار با اضافه شدن هر قطعه به محفوظاتمان، آیه را از ابتدا از حفظ تلاوت می‌کنیم تا زمانی که به حفظ کل آیه مسلط شویم؛ وقتی صفحه تعیین شده، به پایان رسید آن را از ابتدا تا انتها از حفظ می‌خوانیم.

برنامه روزانه برای حفظ 

این حافظ کل قرآن کریم تأکید کرد: نکته مهم این است که تا زمانی که به حفظ کامل آیه نرسیده‌ایم نباید سراغ آیه بعدی برویم و وقتی با تمرین و تکرار از تسلط کامل بر یک آیه مسلط شدیم، می‌توانیم حفظ بعدی را آغاز کنیم. بنابراین برای حفظ قرآن باید برنامه ثابت روزانه داشت و نه هفتگی یا جلسه‌ای، تنظیم برنامه حفظ روزانه به میزان وقت قرآن‌آموز بستگی دارد اما میزان پیشروی به هر میزان که باشد، پیوسته و پشت سر هم بودن فرایند حفظ، مرور و تثبیت نباید قطع شود تا محفوظات در ذهن قرآن‌آموز دائمی شوند.

بهرامی با بیان اینکه انسان حافظه موقت، میان‌مدت و بلندمدت دارد، توضیح داد: هر آیه جدیدی که قرآن‌آموز حفظ می‌کند در حافظه موقت یا کوتاه‌مدت او جای می‌گیرد و ماندگار نیست، برای نگه داشتن این محفوظات و انتقال آن به حافظه میان‌مدت باید این محفوظات را روزانه به مدت ۱۰ روز مرور کرد. وقتی محفوظات در حافظه میان‌مدت قرار گرفت نسبتا پایدار بوده و خطر فراموش کردن آن کمتر است، لذا نیازی نیست هر روز محفوظات را مرور کنیم اما حداقل هفته‌ای یک‌بار این محفوظات باید مرور شوند تا به حافظه بلندمدت انتقال یافته و تثبیت شوند. فرایند انتقال به حافظه بلندمدت حداقل دو سال ادامه دارد و پس از طی این مرحله، حافظ به‌جای مرور هفته‌ای یکبار، ماهانه یکبار آن را مرور می‌کند تا برای همیشه تثبیت شوند. همچنان که ما به دلیل تکرار روزانه حمد و سوره در نماز و قرار گرفتن در حافظه بلندمدت، هیچگاه این دو سوره مبارکه را فراموش نمی‌کنیم.

وی با ذکر اینکه حافظ قرآن یا قرآن‌آموزی که مشغول حفظ قرآن کریم است روزانه باید یک‌هفتم محفوظات خود را مرور کند‌‌، بیان کرد: مثلا حافظ کل قرآن روزانه باید حداقل سه جزء را مرور کند و حافظان جزء‌های کمتر نیز بسته به میزان محفوظات باید این روند را در پیش بگیرند.

هدف از حفظ قرآن انس با آن است

این مربی حفظ قرآن در جامعةالقرآن شهرکرد در تشریح شیوه‌های جذب و ماندگاری قرآن‌آموزان در کلاس، گفت: مسیر حفظ نیاز به نظم و پشتکار دارد و چه بسیار افرادی که پا در این مسیر گذاشتند اما به دلیل نداشتن هدف، از مسیر بازماندند؛ کسی که هدف خود از حفظ قرآن را انس و الفت با این کتاب آسمانی و حیاتی قرار دهد می‌تواند ماندگار باشد. قرآن کریم دریایی است که هر فردی به قدر گنجایش خود از آن بهره‌مند می‌شود لذا ریزش تعداد قرآن‌آموزان در کلاس حفظ امری طبیعی است و کسانی در این راه ماندگار و موفق می‌شوند که علاوه بر موفقیت در بهره‌گیری از استعداد و توانایی خود، هدف والایی برای خود تعریف کرده باشند.

بهرامی با ذکر اینکه از یک نگاه دیگر قرآن ساده و قابل فهم است، تصریح کرد: خداوند در توصیف قرآن کریم در آیه ۱۷ سوره مبارکه قمر می‌فرماید «وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ» یعنی قرآن برای فهم عموم مردم است. اینکه علاقه‌مندان غیر عرب‌زبان که زبان مادری آنان هیچ قرابتی با زبان قرآن ندارد، می‌توانند آیات نورانی وحی را به‌راحتی حفظ کنند، پیداست که زبان و بیان قرآن سهل و عامه‌فهم است.

وظایف معلم قرآن

این مربی قرآن کریم در استان با اشاره به تجارب خود در جذب و ماندگار کردن قرآن‌آموزان در کلاس حفظ‌، بیان کرد: بنده تجربه چند کلاس در رده‌های سنی مختلف از خردسال تا جوان دانشجو را دارم و برای هر رده سنی از اقتضائات خاصی بهره گرفته‌ام. در کلاس زیر ۱۲ سال تلاش می‌کنم با بیان و کلام کودکانه و با عطوفت و مهربانی با خردسالان ارتباط برقرار کنم، از پوشش‌ رنگی و جذاب در کلاس استفاده می‌کنم و قرآن‌آموزان را با ایجاد فضای بازی و تفریح و محیطی مفرح و شاد، در خود کلاس به حفظ سوق می‌دهم چرا که خردسالان را در این سن نمی‌توان به حفظ وادار کرد و خانواده‌ها را از تحمیل حفظ قرآن در خانه به خردسالان و در محیطی جدی و خشک برحذر می‌دارم. خردسالان توانایی ذهنی و جسمی برای گذراندن یک کلاس خشک و سنگین ندارند لذا باید کلاس را با ایجاد فضایی مفرح همراه با شادی و سرگرمی برای خردسالان جذاب نگه داشت، هر بار در پایان کلاس با خردسالان بازی می‌کنم و این امر سبب دوستی و نزدیکی هر چه بیشتر و کمک به فرآیند آموزش قرآن است؛ لذا تنها راه جذب کودکان به قرآن، الفت با کودکان از طریق مهربانی و همراهی با کودکان در بازی و شادی کردن آن‌هاست.

وی سبک جذب قرآن‌آموزان در دیگر سنین را متفاوت دانست و تصریح کرد: به‌عنوان نمونه، انجام مباحثه یا مشاعره در کلاس‌های حفظ برای نوجوانان و جوانان جذاب است. وظیفه معلم قرآن در گام نخست، آگاه بودن بر وظیفه خود و انجام آن در حد توان و به دور از کاهلی است. معلم قرآن با داشتن روحیه کمک به همه افراد، مانند بارانی است که بر همه جا فرود می‌آید، اگر بر زمین حاصلخیز ببارد سرسبزی را به همراه دارد، اگر بر زمین لم‌یزرع فرود آید به هدر می‌رود؛ قرآن‌آموزان بر حسب زمینه ذهنی و فکری، میزان استعداد و علاقه و همت خود از این فرصت بهره می‌گیرند.

بهرامی گفت: همه افراد استعداد حفظ را دارند اما ایجاد علاقه نیز در کنار استعداد بسیار مهم است و نباید فرزند را بدون ایجاد علاقه به حفظ قرآن کریم وادار کرد چرا که سرخورده می‌شود، می‌طلبد که خانواده‌ها فرزندان را بر حسب استعداد قرآنی که با کمک مربیان و اساتید تشخیص داده می‌شود، به کلاس‌های قرآن هدایت کرد. معلم قرآن نیز در فرآیند حفظ و برنامه دادن به قرآن‌آموز باید میزان توانایی او را مد نظر قرار دهد و بیش از توان و ظرفیت قرآن‌آموز از او انتظار نداشته باشد. معلم قرآن هیچ‌گاه از یادگیری و استفاده از محضر اساتید برجسته قرآن بی‌نیاز نیست بلکه باید پیوسته اطلاعات خود را به‌روزرسانی کند تا بتواند با بهره‌گیری از شیوه‌های نوین بتواند با قرآن‌آموزان تعامل بهتر و موفق‌تری داشته باشد.

بهرامی با اشاره به مهجوریت قرآن به‌عنوان یک واقعیت تلخ، بیان کرد: در خود قرآن داریم که پیامبر(ص) در روز قیامت از مهجوریت این کتاب آسمانی در نزد مسلمانان شکایت می‌کند و می‌فرماید «وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا» (فرقان/۳۰). امروزه قرآن تقدس و احترام خود را نزد مسلمانان دارد و در زیباترین جلدها در بهترین جای منازل نگهداری می‌شود اما کمتر پیش می‌آید که آن را باز کنیم و از انوار آیاتش بهره‌مند شویم و تلاوتش کنیم، یا تلاوت‌ها از قرآن، سطحی بدون توجه به معنا و مفهوم و تلاش برای عمل به قرآن است.

این مدرس قرآن در استان نقش خانواده را در جذب فرزندان به قرآن بسیار مؤثر دانست و توضیح داد: محیط زندگی و میزان توجه و اهمیت پدر و مادر به قرآن قطعاً در جذب فرزندان به قرآن تأثیرگذار است چرا که فرزندان اولین محیط اجتماعی و بستر فراگیری را در خانواده تجربه می‌کنند و اولین الگوی آنان پدر و مادر است. عمل صدر در صدی به قرآن بسیار دشوار است و روح بزرگ و دریای عظیمی از ایمان و اخلاص و مکارم اخلاق را لازم دارد که همگان نمی‌توانند به این درجه برسند، اما هر فردی در حد توان خود باید در این راه تلاش کند. انس با قرآن قطعا بر روح و روان و سبک زندگی افراد تأثیرگذار است و رنگ و بوی قرآنی به اخلاق و رفتار می‌بخشد. فرد همنشین با قرآن اگر نتواند عامل به تمام دستورات الهی باشد، لااقل از انجام بسیاری از منکرات خودداری می‌کند.