واکاوی کتاب «دین و زندگی»

محمد میرزاپور، معلم پیشکسوت قرآن در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به اینکه آموزش قرآن در مدارس متوسطه از سال ۶۸ در کشور آغاز شد، اظهار کرد: در سال‌های نخست، این درس با عنوان درس‌هایی از قرآن به‌عنوان یک کتاب جداگانه تدریس می‌شد که از سال ۸۱، دو درس قرآن و تعلیمات دینی در یک کتاب با عنوان بینش اسلامی تلفیق شد.

وی ادامه داد: در واقع دو جویبار آموزشی قرآن و تعلیمات دینی که در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی در جریان بودند، در دوره متوسطه به هم پیوستند و به‌عنوان قرآن و سنت معصومین(ع) چراغ هدایتی برای دانش‌آموزان متوسطه دوم شدند.

میرزاپور در خصوص چرایی این تلفیق تصریح کرد: از زمانی که نظام آموزشى دوره متوسطه از ترمی ـ واحدی به سالی ـ واحدی تغییر یافت، ضرورت‌های جدیدی ایجاد شد از جمله اینکه کاهش عناوین دروس در دستور کار قرار گرفت، البته چرایی این تلفیق موضوع بحث نيست و علاقه‌مندان برای اطلاعات بیشتر می‌توانند به مقاله‌ مبسوطی در این خصوص که در شماره ۴۵ نشریه «رشد معارف اسلامی» منتشر شده است، مراجعه کنند.

این معلم با سابقه قرآن بیان کرد: از سال ۷۶، آموزش و پرورش تلاش‌های همه‌جانبه‌ای را در فراهم آوردن آموزش مؤثر قرآن کریم در مدارس متوسطه آغاز کرد و طرحی جدید را با عنوان «راهنمای برنامه درسی قرآن» مورد مطالعه قرار داد. مؤلفان کتب درسی قرآن در این برنامه، تمامی حیطه‌های یاددهی و یادگیری اعم از روخوانی و روان‌خوانی، صحت قرائت، توانایی درک معنای عبارات پرکاردبرد، آشنایی با معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) و تدبر در آیات را مورد توجه قرار دادند که دستاوردهای این برنامه در متوسطه دوم به‌شمار می‌روند.

میرزاپور با بیان اینکه قرائت به معنای خواندن است و خواندن در هر زبانی که باشد شامل فهم مطلب خوانده شده نیز هست، ادامه داد: دانش‌آموزان در دوره ابتدایی کلیدهای فهم زبان قرآن را به دست می‌آورند و درک معنای کلمات و عبارات ساده و پر کاربرد را با آهنگی ملایم تمرین می‌کنند که این روند با سرعتی بیشتر تا پایان متوسطه دوم ادامه می‌یابد.

وی در خصوص نگاه مؤلفان در تألیف کتب درسی قرآن در مدارس، توضیح داد: قرآن کریم از حدود ۷۷ هزار کلمه تشکیل شده است که ۱۱ هزار کلمه بدون تکرار هستند، تنها یک‌هزار کلمه در قرآن بسیار تکرار شده‌اند که این کلمات بیش از ۷۰ درصد قرآن را شامل می‌شوند، به این یک‌هزار کلمه «لغات اکثر» می‌گویند. کتاب‌های درسی قرآن بر اساس استفاده از لغات اکثر تنظیم شده است تا دانش‌آموزان با یادگیری معنای این کلمات درواقع بیشترین لغات و عبارات قرآن را یاد گرفته باشند.

میرزاپور افزود: در عین حال، درس عربی دوره متوسطه اول و دوم به‌گونه‌ای تنظیم شده است که به کمک درس قرآن بیاید و میزان درک دانش‌آموز را از معنای آیات قرآن و کلام معصومین(ع) ارتقا دهد.

کتاب دین و زندگی تلفیقی از قرآن و تعلیمات دینی است

این معلم پیشکسوت قرآن در استان در خصوص کتاب دین و زندگی که تلفیقی از درس قرآن و تعلیمات دینی است، گفت: این کتاب به مفاهیم اساسی از جمله مبانی و اصول دین شامل توحید، نبوت، امامت و ..‌. می‌پردازد و مباحثی نظیر اخلاق و احکام را شامل می‌شود که همگی در سایه‌سار آیات و عبارات کوتاه قرآنی و احادیث تبیین می‌شوند. این کتاب حاوی کوله‌باری از مفاهیم ساده قرآنی است و راه را برای تدبر و تفسیر آیات هموار می‌کند.

میرزاپور با بیان اینکه کتاب دین و زندگی حضور فعال دانش‌آموز در کلاس را مورد توجه قرار داده است، افزود: بر اساس تجربه‌ام در تدریس چندین ساله این کتاب، اگر معلم بتواند در فعالیت‌های طراحی شده کتاب از رسانه‌های صوتی بهره گیرد، بر جذابیت درس افزوده می‌شود و برای دانش‌آموزان متوسطه مفیدتر خواهد بود.

وی با تأکید بر اینکه کتاب دین و زندگی سه حیطه مهارتی، شناختی و عاطفی را پوشش می‌دهد، بیان کرد: دانش‌آموز باید بتواند قرائت روان و فصیح تمامی آیات قرآن را با رعایت احکام مهم تجوید انجام دهد و در اين حالت، حیطه مهارتی کتاب محقق شده است که تمرین این مهارت از دوران ابتدایی آغاز شده و در متوسطه دوم به پختگی می‌رسد.

میرزاپور ادامه داد: زمانی که دانش‌آموز توانایی درک معنای عبارات و آیات و قواعد روخوانی را یاد بگیرد می‌تواند در آیات تدبر و تفکر کند و این مقوله مربوط به حیطه شناختی است؛ لذا هم شناخت و هم مهارت در این کتاب‌ها لحاظ شده است.

این قرآنی فعال استان بیان کرد: زمانی‌که دانش‌آموزان با قرائت روان و صحیح و درک معنای آیات و تفسیرهای جذاب از آیات آشنا می‌شوند، دلبستگی و علاقه به قرآن و احادیث در آنان شکل می‌گیرد و تقویت می‌شود و این موضوع، حیطه عاطفی آموزش را شامل می‌شود.

میرزاپور تأکید کرد: اگر دبیران قرآن دوره متوسطه دوم روحیه جوانانی را که در این دوره مشغول تحصیل هستند در نظر بگیرند، خواهند توانست در هر سه حیطه آموزشی شامل حیطه مهارتی، شناختی و عاطفی تأثیرگذار باشند. یک معلم با تجربه می‌داند که این سه حیطه جدای از هم نیستند بلکه مانند دوایری منطبق بر هم هستند که باید توأمان مورد توجه قرار گیرند.

وی در تشریح اهداف و بخش‌های مختلف کتاب دین و زندگی، تصریح کرد: قرائت صحیح و فعالیت‌هایی نظیر تدبر در قرآن، فعالیت‌های کلاسی و پرسش از متن در این کتاب دیده شده است، روخوانی و قرائت صحیح که از دوره ابتدایی آغاز شده در دوره متوسطه دوم تکمیل می‌شود. حضور فعال دانش‌آموزان و مشارکت در درس و فعالیت‌های کلاسی در این دوره حائز اهمیت است؛ لذا باید این مشارکت از سوی معلم مورد استقبال واقع شود.

میرزاپور اضافه کرد: در درس دین و زندگی به اندیشه و تحقیق نظام‌مند و دقیق نیز توجه شده است، پیشنهاد نگارش مقالات پژوهشی و فعالیت‌های هنری و ادبی مرتبط با درس دین و زندگی می‌تواند فرآیند تدریس این درس را جذاب‌تر کند، برخی بخش‌های کتاب مانند «بیشتر بدانیم» یا فعالیت‌های کمکی و پیشنهادی در ارزشیابی مد نظر قرار نمی‌گیرند اما در افزایش جذابیت کلاس قرآن و علاقه‌مند ساختن دانش‌آموزان به مباحث قرآنی و اعتقادی کمک می‌کنند.

وی تأکید کرد: دانش‌آموز دوره متوسطه دوم در عبارات و آیات قرآن که پیش از این معانی آن‌ها را فراگرفته است، تدبر و تفکر می‌کند و پیام‌های انسان‌ساز قرآن را می‌فهمد. دانش‌آموز دوره متوسطه دوم باید به ایمانی دست یابد که دستورات خدا و ائمه معصومین(ع) را نصب‌العین قرار دهد و اعمالش به عمل صالح و خالص مبدل شود و قرآن در زندگی روزمره‌اش کاربرد داشته باشد.

بایسته‌های معلم قرآن دوره متوسطه دوم

این معلم پیشکسوت قرآن در استان با تأکید بر نقش مهم دبیر قرآن دوره متوسطه دوم، بیان کرد: نکته‌ای که معلمان درس دین و زندگی باید توجه داشته باشند این است که گام‌های آموزش در قرائت و تدبر و مفاهیم و تفسیر نباید فاصله زیادی با گام‌های یادگیری دانش‌آموزان داشته باشد. دیگر اینکه معلم این درس باید از سخت‌گیری و در عین سهل‌انگاری و بی‌تفاوتی در قبال فراگير بپرهیزد و نیز جامع‌نگر باشد.

میرزاپور با یادآوری اینکه خواندن، درک، تدبر و تفکر ارکان سواد قرآنی هستند و در نهایت به انس دایمی با قرآن می‌انجامند، بیان کرد: انس با قرآن محصول ارتباط مستمر با قرآن و خواندن و فهمیدن و تدبر است، ابتدا توانایی روخوانی و سپس روانخوانی با تقویت مهارت دیداری و شنیداری کسب می‌شود و وظیفه معلم ارائه آیات، احکام و احادیث در قالبی جذاب است.

این معلم پیشکسوت قرآن در پایان گفت: متوسطه دوم آخرین مرحله آموزش عمومی قرآن کریم به‌شمار می‌رود و مبحثی که می‌تواند در ادامه بیاید این است که فراگیری قرآن باید منتج به در پیش گرفتن سبک زندگی قرآنی دانش‌آموزان شود که سبک زندگی قرآنی مباحث مفصلی را در بر دارد و نیاز و ضرورت خانواده‌هاست.