سلامت روح و جسم از دیدگاه قرآن کریم

نادعلی نصر، قاری و مدرس قرآن و فعالی فرهنگی در چهارمحال‌وبختیاری در یادداشتی به نگاه  قرآن کریم به سلامت روح پرداخته و دیدگاه برخی از اندیشمندان را در این خصوص یادآوری کرده است. این یادداشت را که در اختیار ایکنا قرار گرفته است، با هم می‌خوانیم.

اسلام انسان را در دو بُعد روانی یا غیر مادی و جسمانی یا مادی معرفی می‌کند که سلامت هر یک در گرو سلامت دیگری است. سلامت روان به معنای تعادل و انسجام فراگیر در همه‌ ابعاد جسمانی و نفسانی است. قرآن کریم به جای بیماری روان از اصطلاح «بیماری قلب» بهره است. در نگاه این کتاب آسمانی، نخستین شیوه‌ مقابله با بیماری‌ها و فشارهای روانی بازگشت به فطرت است که اساس آرامش به‌شمار می‌رود.

آیات ۷۶ سوره‌ ص «قالَ اَنا خَیرُ منهُ خَلَقتَنی مِن نار وَ خَلَقتهُ مِن طین» و ۷ سوره مبارکه سجده «اَلَّذی اَحسَنَ کُلَّ شَیء خَلَقَهُ و بَدَا خَلقَ الاِنسانَ مِن طین»، نشان از خاکی بودن انسان دارند و نیز آیه ۹ از سوره‌ سجده و دیگر آیاتی که خداوند «وَ نَفَختُ فیهِ مِن روحی» را فرموده، عرشی بودن انسان را یادآور می‌شوند.

قرآن کریم خود را شفابخش می‌نامد و می‌فرماید: «فیهِ شفاءُ و رَحمتُ لِلعلمین»، مصداق این آیه، کلام حضرت امیر(ع) است که در خطبه 176 نهجالبلاغه فرموده‌اند: برای دردهایتان از قرآن سلامت بخواهید و با قرآن بر سختی ها یاری جویید.

در قرآن کریم روح امید با توکل بر خدا و نفی نا امیدی بر انسان دمیده می‌شود. آیه ۸۷ سوره‌ یوسف می‌فرماید: «...و لا تَایئَسَوا مِن روح الله انَّهُ لَا یَایئسُ مِن روحِ الله الَّاالقوم الکافرون، از رحمت بی منتهای خداوند نومید نباشید که هرگز جز کافران از رحمت خداوند ناامید نیستند».

در نگاه قرآن کریم دنیاطلبی و کفر ورزیدن و کافر شدن همه آفت است و موجبات عدم سلامت روان، قرآن دارنده‌ این صفات را صاحب خٰسران می‌داند و درسوره هود آیات شریفه ۲۱ و ۲۲ از آنان به عنوان کسانی‌که نفس خود را در زیان افکنده‌اند یاد می‌‌کند. در آیه ۱۰۴ سوره کهف نیز از این افراد به عنوان کسانی‌که عمرشان را در راه حیات دنیایی فانی و تباه کرده‌اند، یاد می‌کند.

باید گفت که که روان یک کلمه‌ فارسی است و معادل آن در فرهنگ قرآن نفس، قلب یا روح است که به نوعی در فارسی از آن به دل تعبیر می‌شود.

راغب اصفهانی سلامت را عاری بودن از آفات می‌داند: السلامتُ البِرائَهُ مِن العُیوب و الافات، سلامت منزه بودن از عیوب و مبرا بودن از آفت است. فرهنگ معین نیز هشت خصوصیت بی‌گزند شدن، رهایی یافتن، امنیت، عافیت، نجات، خلاص از بیماری، آرامش، تندرستی را ذیل معنای سلامت آورده است.

شاید بتوان افسردگی را که ابن سینا از آن به عنوان ام‌الامراض یاد کرده است، رایج‌ترین و جدی‌ترین بیماری اختلال مرتبط با سلامت دانست. ریشه‌ امراض روحی، ناهنجاری‌ها، اختلالات جسمانی و ناهنجاری‌های سلولی می‌تواند افسردگی باشد.

افسردگی نوعی غم و اندوه و کاهش بیش از حد شادمانی به دلیل یک موضوع است. در نظر ابن سینا، روان‌هایی سالمند که بر فطرت اصلی خود باقی باشند و در این عالم در اثر برخورد با امور زمینی از لطافت فطری خود خارج نشده باشند. او می‌گوید: والنُفوس السَّلیم الَّتی هی عَلی الفِطره ولم تَفظُظها مُباشره الامور الارفینه الجاسیَه.

در مجموع، آنچه که از قرآن کریم در آیات متعدد در ارتباط با زندگی سالم و روان پاک می‌توان دریافت کرد این است که انسان‌های سالم از نظر جسم و روح دارای خصوصیاتی از قبیل ایمان به خدا و پایبندی به تعهدات خود هستند، ترسی در وجودشان نیست، در روابط فردی و اجتماعی قابل اعتمادند، عفیف و پاکدامن هستند و از رفتارهای ناهنجار پرهیز دارند، به فرایض الهی پایبندند، در برابر دیگران احساس حقارت و خودکم‌بینی ندارند، در برابر حوادث تسلیم نمی‌شوند و با تکیه بر قدرت الهی با آن‌ها مقابله می‌کنند و برای ایفای نقش‌های اجتماعی، توانایی کامل را از نظر جسمی و روانی دارا هستند.

خوب است که به اندیشه‌های نظریه‌پردازان عصر حاضر نیز نگاهی داشته باشیم، از جمله اریکسون که «احساس هویت» را نشانه‌ سلامت فکر و روان می‌داند و یا اریک فروم که تصویر روشنی از شخصیت سالم به دست می‌دهد، در نظر او چنین انسانی به طور عمیق عشق می‌ورزد و قوه‌ تعقل او کاملاً پرورده شده است و جهان و خود را به‌طور عینی ادراک می‌کند.

ویکتور فرانکل در مسئله سلامت روان بر اراده تأکید می‌کند و به پذیرش مسئولیت فردی امتیاز می‌دهد، او می‌گوید هیچ چیز، مگر خود انسان، به زندگی و به انسان معنی نمی‌دهد. در نگاه فرانکل، ماهیت وجودی انسان از سه عنصر معنویت، آزادی و مسئولیت تشکیل شده است.

شخص برخوردار از سلامت روان به عقیده‌ فرانکل آزادی انتخاب عمل دارد، مسئولیت هدایت زندگی و سرنوشت خویش را می‌پذیرد و توانایی ایثار و دریافت عشق را دارد.

منابع:
۱_ قرآن کریم
۲_ نقش باورهای دینی در رفع نگرانی‌ها از حبیب‌الله طاهری