عید فطر؛ جشن حیات مجدد روحی بعد از دوره خودسازی
رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن بیان کرد: هر روز که در آن معصیت خدای تعالی نشود، «عید» است. پایان هر دوره از عبادات مخصوص، عید گرفته می‌شود که به معنای کامیابی در مسیر نزدیکی به حضرت محبوب است. نظیر «عید قربان» و «عید فطر» یا آغاز سال نو در فرهنگ ایرانی که به معنای حیات مجدد طبیعت است، لذا شاید یکی از مفاهیم «عید»؛ جشن حیات مجدد روحی انسان پس از یک دوره خودسازی در ماه رمضان و یا پس از مناسک حج باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسلمان صفوی، رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن و قرآن‌پژوه، در گفت‌وگو با ایکنا؛ به ارائه توضیحاتی در مورد عید فطر و مفهوم آن پرداخت و در پاسخ به این پرسش که کلمه «عید» و «فطر» به چه معنا هستند و وقتی می‌گوییم عید فطر آیا مراد بازگشت به فطرت است یا خیر؟ بیان کرد: کلمه «عید» بدین معناست که انسان از هر آنچه اندوه و بیماری و غم و اندیشه و مانند آن است، بازآید. هر روز که در آن انجمن یا تذکار برای فضیلت یا حادثه بزرگی باشد، «عید» خوانده می‌شود که هر سال شادی نوینی باز می‌آورد و اصل آن «عِوَد» است. همچنین «عید» روز جشن اهل اسلام است و مطلق روز جشن و روز مبارکی را که در آن روز مردم شادی کنند و به یکدیگر تبریک گویند، «عید» می‌گویند.
عید فطر برای چه کسانی عید است؟
وی تصریح کرد: کلمه «فِطر» به معنای روزه نبودن است که خلیل بن احمد در کتاب العین، ذیل واژه «فطر» به آن اشاره کرده است. همچنین بنا بر نظر ابن منظور در لسان‌العرب، از ریشه «فَطر» به معنای شکافتن، ابتدا و اختراع است. همچنین گفته‌اند «تَفَطَّرَتْ» و «انْفَطَرتْ» به یک معنا است و «افطار» و «عید فطر» نیز از همین ریشه است، زیرا روزه‌دار دهانش را در وقت مغرب و روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند. در این زمینه حضرت امیرالمومنین علی(ع) در حکمت 428 نهج‌البلاغه میفرمایند: «فطر، عیدِ کسی است که خداوند روزه او را پذیرفته و عبادتش مقبول است. هر روزی که در آن، خدا معصیت نشود، آن روز عید است.»
صفوی در پاسخ به این پرسش که به چه علت پس از یک ماه روزه‌داری عید قرار داده شده است و آیا بدین خاطر است که بندگان خدا در این روز پاداش خود را بگیرند یا خیر؟ گفت: بر اساس روایات، «عید فطر» برای کسانی که روزه آنها در ماه رمضان پذیرفته شده، روز عید و پاداش است. امام رضا(ع) فرموده‌اند: روز فطر از آن جهت عید مقرر شده که مسلمانان در اجتماعی در آن روز گرد هم آیند و خدا را برای نعمت‌هایی که به آنها داده، ستایش کننند. روز عید، روز تجمع، روز پایان روزه‌داری، روز زکات، روز شوق و روز نیایش است.
وی افزود: زیرا اولین روز از سال است که خوردن و آشامیدن در آن حلال است، چراکه ماه رمضان، نخستین ماه سال نزد شیعیان اثنی عشری است و خداوند دوست داشته آنها در چنین روزی در همایشی خدا را حمد و ستایش کنند. تکبیر در نماز در این روز نیز بدین سبب بیش از روزهای دیگر مقرر شده است، چراکه تکبیر، بزرگداشت خداوند و ستایش و ثنای او بر نعمت هدایت است.
عید فطر جشن حیات مجدد روحی انسان است
این قرآن‌پژوه در پاسخ به این پرسش که عید قربان نیز پس از انجام مناسک و عبادات خاص گرامی داشته می‌شود. اساساً پس از چه عبادات و مناسکی، عید مقرر شده و مهم‌ترین فلسفه آن چیست؟ بیان کرد: هر روز که در آن معصیت خدای تعالی نشود، «عید» است. پایان هر دوره از عبادات مخصوص عید گرفته می‌شود که به معنای کامیابی در مسیر نزدیکی به حضرت محبوب است. نظیر «عید قربان» و «عید فطر» یا آغاز سال نو در فرهنگ ایرانی که به معنای حیات مجدد طبیعت است. لذا شاید یکی از مفاهیم «عید»؛ جشن حیات مجدد روحی انسان پس از یک دوره خودسازی در ماه رمضان و یا پس از مناسک حج باشد.
وی با اشاره به نماز عید فطر و پیام‌های این نماز تصریح کرد: «نماز عید فطر»، ابراز سپاس در پیشگاه حضرت حق است که میزبان روزه‌داران در رمضان بوده و توفیق عبادات مخصوص و پاک‌سازی نفس و تمرین کنترل نفس را به آنها عطا فرموده است. «نماز عید فطر» به منزله تجدید میثاق با حضرت محبوب است. نماز ستون دین، نور مؤمن، نشانه ایمان، پرچم و نشان اسلام، کلید بهشت، توشه آخرت، ابزار تطهیر روح، دژی در مقابل شیطان، کفاره گناهان، وسیله راندن شیطان، عامل نورانیت، رافع بلا، رافع اندوه، جواز عبور بر صراط و بهترین وسیله تقرب به خدای مهربان است. «نماز عید فطر» بدین معناست که با ادامه این طریق پس از یک ماه روزه‌داری، ارتباط معنوی با حق‌تعالی و حضور در اجتماع مؤمنین و روابط سازنده با آنها تداوم داشته باشد.
مهم‌ترین مفاهیم دعای قنوت نماز عید فطر
صفوی در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین مفاهیم در دعای قنوت عید فطر که مجموعاً ۹ بار خوانده می‌شود، چیست؟ بیان کرد: سه مفهوم اساسی در دعای قنوت وجود دارد؛ اولین مفهوم تأکید بر جنبه‌های جلالی و جمالی خدای یکتا است که می‌خوانیم: «اللّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیاَّءِ وَالْعَظَمَهِ وَاَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَه؛ خدایا ای اهل بزرگی و عظمت و ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و ای اهل عفو و رحمت»، وَ این نکته که او روح جهان است و همه‌چیز نیازمند و وابسته به اوست.
وی تصریح کرد: دومین مفهوم تأکید بر محوریت حضرت محمد(ص) و آل او به عنوان رهبران انسان برای رهبری سفر بازگشت به موطن اصلی و عالم نیستان است و سوم اینکه انسان با دارا بودن آرزوهای متعالی، می‌تواند در شمار بهترین‌ها از «صالحین» و «مخلصین» درآید که خود را برای خدای تعالی خالص کرده‌اند.
صفوی با اشاره به علت تأکید بر صلوات بر حضرت محمد(ص) و آل ایشان بیان کرد: انسان و جامعه در سفر بازگشت انسان به سوی مبدأ اعلی و سیر صعودی به جانب عالم غیب، نیازمند راهنما و مدل رفتاری هستند. حضرت محمد(ص) و اهل بیت(ع) نمونه اعلای انسان کامل هستند که در عصر پست‌مدرن با تبعیت از تعالیم حکیمانه و متعالی آنها می‌توان به حیات طیبه در دنیا و آخرت دست یافت و با پیروی از تعالیم حکمی آل محمد از ظلمت عصر تاریکی وارد عالم نور شد؛ از طریق انس با حکمت ایشان می‌توان تجربه زیستن در عالم مینوی و زیبایی عالم مینوی را تجربه کرد.
انتهای پیام
