قیامت؛ سخت‌ترین مرحله برای انسان

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید مهدی معنوی، مدرس حوزه علمیه شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌و‌بختیاری در رابطه با نحوه برپایی قیامت و اتفاقاتی که برای روح در آن روز می‌افتد، بیان کرد: روح آدمی بعد از مردن وارد مراحل مختلفی می‌شود و در هر مرحله با توجه به اعمالی که انجام می‌دهد نعمات و یا عذاب‌هایی را متحمل می‌شود که قیامت یکی از سخت‌ترین مراحل است.

وی با اشاره به اینکه قیامت مرحله بعد از برزخ است و روح نیمی از پاداش و یا عذاب خود را در این عالم دریافت می‌کند، اظهار کرد:قبل از قیامت ارواح دو نفخ صور را درک می‌کنند، نفخ صور یعنی دمیدن در یک شیپوری که دو سر دارد و یک سر به طرف زمین و سر دیگر به طرف آسمان است و حضرت اسرافیل فرشته مقرب الهی مسئول دمیدن در این صورت است و زمانی به صدا در می‌آید، همزمان عالم آسمان و زمین به هم می‌ریزد.

حجت‌الاسلام معنوی افزود: زمانی که یک واقعه مهم را بخواهند به دیگران خبر دهند از صور استفاده می‌کنند لذا برای خبر دادن از وقوع حادثه بزرگ قیامت نیز باید با شیپور عظیم و بزرگی استفاده شود.

پس از نفخ صور چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

این کارشناس مذهبی با اشاره به آیه ۶۸ سوره زمل که می‌فرماید « وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شاءَ اللهُ ثُمَّ نُفِخَ فيهِ أُخْرى فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ»، گفت: این آیه شریفه و آیات ۱۳ تا ۱۶ سوره مبارکه حاقه نحوه دمیده شدن صور و اتفاقات بعد از آن را بیان می‌کند که بعد از این صور، نه تنها انسان بلکه همه موجودات زنده و حتی کوه‌ها را نیز در بر می‌گیرد.

وی به حدیثی از امام علی(ع) در نهج البلاغه اشاره کرد و افزود: حضرت در رابطه با دمیده شدن صور می‌فرمایند: صور اول که دمیده ‌شود همگان نابود می‌شوند هر سخنوری لال می‌شود، کوه‌های بلند در هم می‌شکنند و صاف می‌شوند و گویی همه چیز مانند سراب است.

این کارشناس مذهبی افزود: در روایات به چهار نفخ صور اشاره شده است اما دو نفخ آن مشهورتر است، حضرت اسرافیل در بیت‌المقدس در مقابل کعبه می‌ایستد و در صور می‌دمد که همزمان همه موجودات آسمان و زمین می‌میرند، و بعد از این مردن حضرت اسرافیل که آخرین موجود زنده است به امر خداوند می‌میرد و در برخی از روایات اشاره شده که خداوند خود در صور می‌دمد و در برخی دیگر از روایات آمده که حضرت اسرافیل به دستور خدا زنده می‌شود و مجدد در صور دوم می‌دمد که با این نفخ دوم همه مردگان زنده می‌شوند و مرحله سوم که نشر یا بعثت است، آغاز می‌شود.

مرحله نشر روح

مدرس حوزه علمیه شهرکرد به مرحله نشر یا بعثت که مرحله برانگیخته شدن همه مردگان است اشاره و تصریح کرد: آیات قرآن کریم از جمله سوره قارعه و آیه ۶۸ و سوره زمر که می‌فرماید «وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاءَ اللَّهُ ۖ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَىٰ فَإِذَا هُمْ قِيَامٌ يَنظُرُونَ» به مردن موجودات به امر خداوند اشاره می‌کند که می‌فرماید صیحه‌ای در صور اسرافیل بدمند تا جز آن که خدا بقای او را خواسته هر که در آسمان‌ها و زمین است همه مدهوش مرگ شوند، آن گاه صیحه دیگری در آن دمیده شود که ناگاه خلایق همه از خواب مرگ بر خیزند و واقعه محشر را نظاره کنند. یعنی اینکه خداوند هرکسی را که بخواهد می‌میراند و هر کس را که بخواهد زنده می‌کند اما طبیعت صور به گونه‌ای است که همگان با شنیدن اولین صدا بمیرند و با شنیدن دومین صدا زنده شوند.

این کارشناس مذهبی با بیان اینکه صور دوم صور دعوت نیز نام دارد، بیان کرد: در این مرحله همه قبرها شکافته می شوند و مردگانی که حتی قبل از نفخ صور اول مرده بودند نیز زنده می‌شوند که آیه ۷ سوره مبارک حج، آیه ۱۰۰ سوره مؤمنون و آیه ۱۸ سوره نبأ «يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا»، به این نکته اشاره می‌کنند و همه مردگان از روز اول خلقت تا به روز قیامت از قبرها بیرون آمده، در محلی در برزخ جمع می‌شوند و گروه گروه به سمت قیامت به حرکت در می‌آید.

تغییر فصول؛ مثالی برای قیامت

حجت‌الاسلام معنوی به استدلال‌ها و تشبیهات قرآنی که در آیه ۵۰ سوره مبارکه روم آمده اشاره کرد و گفت: خداوند در آیه «فَانْظُرْ إِلَىٰ آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ إِنَّ ذَٰلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَىٰ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»، تغییرات فصول زمستان و بهار را نشانه‌هایی برای مرده و زنده شدن موجودات زنده معرفی می‌کند.

وی به روایتی از کتاب شیخ صدوق اشاره کرد و گفت: در این کتاب آمده است زمانی که خداوند بخواهد فرد را برای قیامت برانگیزد، چهل شبانه روز باران نازل می‌کند و استخوان‌های پوسیده در قبر، گوشت، پوست و همه اعضای انسان از جمله زبان، دست پا و ... به شخص باز گردانده می‌شود؛ زیرا شخص به همه این اعضا در روز قیامت برای شهادت نیاز دارد لذا این اعضا در اختیار انسان قرار می گیرد که آیات ۳ و ۴ سوره قیامت نیز به این واقعه اشاره می‌کنند، در واقع به عناصری که در قبر پوسیده است روح دمیده می‌شود و در جایگاه بهشت و جهنم متنعم و یا متعذب می‌شوند.

مردن به چه معناست؟

مدرس حوزه علمیه شهرکرد با بیان اینکه موت امر عدمی نیست بلکه در لسان قرآن یک انتقال است، گفت: مرگ در فرهنگ عمومی مردم به معنای تمام شدن است اما از نظر قرآن آغاز زندگی جدید است پس روحی که در برزخ سرگردان بود به جسم بازگردانده و با پوست و گوشت پوشانده می‌شود.

وی به حدیثی از امام صادق (ع) اشاره کرد و افزود: حضرت در روایتی می‌فرمایند:« مانیز که انسان به دنیا می‌آید سه مرحله را پشت سر می‌گذارد اولین مرحله زمانی است که از رحم مادر متولد می‌شود و اولین بار دنیا را می‌بیند، مرحله دوم زمانی است که از دنیایی که به آن انس گرفته جدا می‌شود و مرحله سوم زمانی است که صحرای قیامت را می‌بیند».

حجت‌الاسلام معنوی تصریح کرد: همگان در محلی جمع می‌شوند تا زمینه برای حساب و کتاب و مسئله حشر ایجاد شود که آیه ۹ سوره تغابن«يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ۖ ذَٰلِكَ يَوْمُ التَّغَابُنِ ۗ وَمَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ» به این نکته اشاره می‌کند.

مکان جمع شدن مردگان

این کارشناس مذهبی با بیان اینکه روز قیامت به نام‌های مختلفی معروف است، ادامه داد: همانگونه که اشاره شد، پس از نفخ صور دوم همه مردگان زنده و در محلی جمع می‌شوند اما اینکه این مکان دقیقا کجاست، آیا در آسمان یا زمین است، مشخص نیست ولی آنچه به ذهن می‌رسد این است که مکان در روی زمین و در وادی‌السلام باشد که مردگان همه از آن جا برخاسته و به سمت مرحله حساب و کتاب که در آسمان برگزار می‌شود، حرکت می‌کنند.

وی با بیان اینکه روز قیامت که در آن پدر و پسر یکدیگر را نمی‌شناسند، مادر و فرزند از یکدیگر فرار می‌کنند روز پشیمانی و خسارت برای همه مردگان است، اظهار کرد: مردگان کافر افسوس می‌خورند که دستشان خالی است و زمانی که نامه و کتاب اعمال به مؤمنان داده می‌شود و می‌بینند که همه کارهای خیر و حتی نیات خوبشان نیز در این کتاب نوشته شده است افسوس می‌خورند که چرا بیش از این کار خیر و نیک انجام نداده‌اند.

از هیچ عملی چشم‌پوشی نمی‌شود

حجت‌الاسلام معنوی به مرحله بعدی که گشودن کتاب است و آیه ۴۹ سوره کهف «وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَٰذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا ۚ وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا ۗ وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا» اشاره کرد و گفت: از نامه اعمال در قرآن با تعبیر کتاب اعمال یاد شده است زیرا بسیار دقیق و جامع است و اهل گناه از دیدن این کتاب شگفت‌زده می‌شوند که این چه کتابی است که همه اعمال کوچک و بزرگ ما در آن آمده است؟ چه کسی آن را نوشته است؟ آیات قرآن از جمله ۱۷و ۱۸ سوره ق پاسخ این سؤال‌ها را می‌دهند.

در قیامت پرده‌ها کنار می ‌‌رود

وی با بیان اینکه خداوند از ملائکه به عنوان عالم و کریم یاد می‌کند که مورد اعتماد خدا هستند، تصریح کرد: فرشتگان الهی کتاب را می‌نویسند و اعضای بدن و انبیاء به عنوان شاهد بر اعمال انسان شهادت می‌دهند و جای انکاری برای بندگان نیست، امام صادق(ع) نیز در این رابطه فرمودند «کتاب هر شخص را به دستش می‌دهند و می‌گویند بخوان و خودت مشخص کنی که جهنمی هستی یا بهشتی»، انسان زمانی که کتاب را می‌خواند همه اعمال بدش را انکار می‌کند اما در روز قیامت پرده‌ها کنار می‌رود و همه لحظات زندگی انسان در دنیا به گونه‌ای که انگار همان لحظه در حال وقوع است به انسان یاد آوری می‌شوند.

دریافت نامه اعمال

این کارشناس مذهبی در رابطه با دریافت نامه اعمال توضیح داد: دریافت نامه اعمال برای مؤمنان و کفار به یک صورت نیست بلکه نامه اعمال مؤمنان از پشت سر و به دست چپ داده می‌شود به همین دلیل است که در دعای وضو هنگام شستن دست‌ها می‌خوانیم که خدایا نامه اعمالم را به دست راستم بده و یا خدایا نامه اعمال مرا به دست چپ و از پشت سر مده، زیرا نشانه این است که انسان در دنیا اعمال خوبی نداشته، نامه اعمال شخص مؤمن به دست راست داده می‌شود که نشانه اعمال خیر و خداپسندانه او است.

حجت‌الاسلام معنوی ادامه داد: مؤمنی که نامه اعمالش را از دست راست می‌گیرد این نامه را به همگان نشان می‌دهد و می‌گوید: «نامه مرا بخوانید...ببینید من چه آدم خوبی بودم...» اما فرد کافر که نامه‌اش را از دست چپ می‌گیرد ناسزا می‌گوید، سرافکنده می‌شود و می‌گوید «ای کاش نامه اعمال من را نمی‌دادند و ای کاش هیچ گاه مجدد زنده نمی‌شدم...وای بر من هلاک شدم»، سوره انشقاق و آیات ۱۷ تا ۲۰ سوره حاقه بیانگر این موضوعات هستند.

وی به آیه ۲۲ سوره ملک اشاره کرد و گفت: در این آیه که می‌فرماید: «أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَىٰ وَجْهِهِ أَهْدَىٰ أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ، آیا آن کس که در کفر و جهالت سرنگون به رو در افتاده یا آن که با قامت راست به راه راست (ایمان) است کدام بهتر هدایت یافته‌اند» به این اشاره می‌کند که جهنمی‌ها را در قیامت با صورت به سمت جهنم می‌کشانند و این عاقبت کسی است که نامه اعمالش را از دست چپ می‌گیرد.

این کارشناس مذهبی گفت: بعد از اینکه مردگان نامه اعمالشان را دریافت کردند موقع حسابرسی خداوند است و محکمه خداوند برپا می‌شود، حال این سؤال پیش می‌آید که در مرحله قبل همگان از اعمال خود اطلاع پیدا کردند و جهنمی و بهشتی بودن آن‌ها مشخص شد دیگر محکمه الهی برای چیست؟ در پاسخ باید گفت که در این مرحله قدرت خداوند به رخ آدمیان کشیده می‌شود که از همه اعمال انسان خبر دارد و در این مرحله است که اعضا و جوارح بر علیه یا به نفع انسان شهادت می‌دهند و آیات سوره آیت و آیه ۲۴ سوره صافات به این امر اشاره می‌کنند.