تبیین نقش علامه طباطبایی در تکوین دال آزادی گفتمان انقلاب اسلامی در «راهبرد فرهنگ»

به گزارش ایکنا؛ چهل و ششمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «راهبرد فرهنگ» به صاحب‌امتیازی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «از دین‌سازی‌هایِ عقل تا دینی‌سازیِ علم»، «علامه طباطبایی و تکوین دال آزادی در گفتمان انقلاب اسلامی 57 ایران»، ««گزینش نظریه» از دیدگاه تامس کوهن»، «راهبرد تعاملی ـ توضیحی در آموزش علوم انسانی»، «بررسی ظرفیت تأثیرگذاری بازی‌های رایانه‌ای خشن بر عملکرد اخلاقی کاربران، براساس مدل رست ـ ناروائز» و «تحلیل محتوای کتاب‌های دوره متوسطه اول برحسب میزان توجه به مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی در سال تحصیلی 95-96».

از دین‌سازی‌های عقل تا دینی‌سازی علم

در چکیده مقاله «از دین‌سازی‌هایِ عقل تا دینی‌سازیِ علم» می‌خوانیم: «بررسی نسبت عقل و دین و دین و عقل یکی از بحث‌های مقدماتی و لازم برای جامعه‌شناسی دین است. نتایج حاصل از آن علاوه بر منظر، بر موضوع‌شناسیِ این شاخه از جامعه‌شناسی نیز تأثیر شایانی خواهد داشت و به دین‌پژوهان و صاحب‌نظران آن کمک خواهد کرد تا موضع صائبی در قبالِ دو مسئله‌ اخیراً مطرح شده، یعنی «دین‌سازی‌های عقل» و «دینی‌سازیِ علم» اتخاذ نمایند و ‌مشی مناسبی را در قبال آنها در پیش گیرند.

مقاله پس از مرور نسبت‌های ممکن و متصوَّر میان عقل و دین، مرز میان دین‌‌سازی‌های روا و ناروا را آشکار می‌سازد و پس از وارسیِ مختصری در نگاه اسلام به عقل، نشان می‌دهد که این دین مجال و فرجه فراخی برای تأملات مستقل عقلی که علم هم یکی از موالید آن است گشوده و هیچ الزام دینی و عقلی بر جدا کردنِ راه و باز نمودنِ بابِ ویژه‌ای به‌نام علم دینی وجود ندارد.»

علامه طباطبایی و تکوین دال آزادی

در طلیعه مقاله «علامه طباطبایی و تکوین دال آزادی در گفتمان انقلاب اسلامی 57 ایران» آمده است: «این مقاله برای نخستین‌بار، با استفاده از رهیافت تحلیل گفتمان به نقش علامه طباطبایی در تکوین دال «آزادی» در معنای مورد نظرِ گفتمان انقلاب اسلامی 1357 ایران می‌پردازد و کوشش می‌کند به دو پرسش پاسخ دهد: 1. نقش اندیشه علامه طباطبایی در تکوین دال آزادی در گفتمان انقلاب اسلامی 57 ایران چیست؟ 2. سازوکار‌های اجتماعی انتشار اندیشه‌ علامه طباطبایی در پیوند با تکوین گفتمان انقلاب اسلامی چیست؟

تحقیق حاضر نشان می‌دهد که علامه طباطبایی اگرچه در عرصه انقلاب فاقد راهبرد سیاسی انقلابی بوده است، اما به‌طور بی‌واسطه (تولید متون) و باواسطه (از طریق شاگردان، حلقه‌های فکری و اجتماعات گفتمانی) در تکوین دال آزادی گفتمان انقلاب اسلامی نقش ایفا کرده است. مقاله حاضر به‌منظور تبیین نقش بی‌واسطه علامه طباطبایی از نظریه گفتمانی لاکلائو و موفه و برای نشان‌دادن نقش باواسطه او یعنی تعیین سازوکار‌های اجتماعی پیوند اندیشه علامه و گفتمان انقلاب اسلامی از نظریه فوکو، وسنو و کالینز استفاده کرده است. این مقاله نشان می‌دهد که علامه با احیای موقعیت سوژگیِ «فیلسوف مفسر» و با محوریت نظریه ادراکات اعتباری، در منازعات گفتمانی دهه 30 تا دهه 50 شرکت کرده و در تکوین «گفتمانیِ» مؤلفه‌های سه‌گانه دال آزادی در معنای مورد نظر گفتمان انقلاب اسلامی (الف. نفی سلطنت استبدادی؛ ب. آزادی در چارچوب اسلام و ج. نقد آزادی در گفتمان دموکراسی غربی) نقش «سوژگی سیاسی» بی‌واسطه و باواسطه ایفا کرده است.»