عملیات ترکیه به دور باطل خشونت در منطقه دامن می‌زند/ احیای مجدد جریانات تکفیری تروریستی؛ نگرانی‌ درست ایران

حملات ترکیه به مناطق کردنشین در شمال شرق سوریه که از اواخر هفته گذشته آغاز شده، با واکنش‌های منفی بین‌المللی مواجه شده است اما ترکیه همچنان بر ادامه این عملیات با هدف به زعم خود پاکسازی گروه‌های تروریستی‌ در مرز با سوریه پافشاری می‌کند.

لذا ایکنا در راستای بررسی اهداف این حمله و تأثیر آن بر تحولات‌ آتی منطقه گفت‌وگویی با سیداحمد موثقی، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و کارشناس مسائل ترکیه، انجام داده که متن آن به شرح ذیل است:

ایکنا ــ ترکیه چه اهدافی را با این حملات دنبال می‌کند و این اقدام چه تبعاتی را برای کشورهای منطقه خواهد داشت؟

ترکیه قبل از سال 2011 به دنبال مصالحه با کردها بود تا ثباتی در آن منطقه برقرار شود اما پس از آن این سیاست ترکیه تغییر کرد و در پیوند با حزب حرکت ملی که یک جریان ناسیونالیسم افراطی است به سمت سرکوب کردها چرخش پیدا کردند و اولویت اول امنیتی ترکیه مسئله کردها شد. در جریان شکل‌گیری داعش و اقدامات جنایت‌بار آن، داعش به هیچ وجه مسئله ترکیه نبود و حتی دولت اردوغان هماهنگی‌هایی با داعش علیه حکومت بشار اسد داشت و مقابل ایران، سوریه و جریان مقاومت قرارگرفته بود.

اما سرخوردگی ترکیه از اقدامات اروپا به ویژه در مسئله مهاجران و عدم تأمین هزینه آنها از سوی اروپا و افزایش زاویه ترکیه با امریکا با روی کار آمدن ترامپ، موجب نزدیکی دولت اردوغان با ایران و روسیه شد هرچند در جریان نشست‌های رهبران این سه کشور مسئله کردها و ادلب مورد اختلاف آنها بود. حال ترکیه استدلالش این است که یگان مدافع خلق و نیروهای کرد، متحد «پ. ک. ک» هستند و پیوند سازمانی با هم دارند و نیروی تروریستی محسوب می‌شوند و امنیت ملی ترکیه با تقویت و خودمختاری آنها در کنار حمایت آمریکا از این گروه و تسلیحاتی که در اختیار دارند، آسیب دیده است.

البته مدتی ترکیه در حال صحبت با آمریکا و حتی اروپا مبنی بر تشکیل یک منطقه حمایت‌شده در مرز خود با سوریه بود تا هم محلی برای اسکان سوری‌های مهاجر به ترکیه باشد و هم به طور نانوشته نظر ترکیه این بود که کردها را از مرزهای خودش دور کند، اما این صحبت‌ها با آمریکا و اروپا به نتیجه نرسید خود ترکیه برای مقابله با کردها وارد خاک سوریه شده تا خودمختاری و قدرت کردها را در این منطقه در هم بشکند و هم اینکه فضایی ایجاد شود تا حدود 3 میلیون پناهجوی سوری ساکن در ترکیه در این منطقه اسکان داده شوند، اما این عملیات گسترده ترکیه در عمل نتایج معکوسی برجای خواهد گذاشت و دور باطل خشونت و جنگ را به دنبال خواهد داشت و کشتارهای انجام شده ناامنی را در منطقه و حتی در داخل ترکیه افزایش می‌دهد.

این عملیات با مخالفت ایران، سوریه و حتی مخالفت ضمنی روسیه مواجه شده و آنها معتقدند این عملیات باعث تقویت داعش شده و کردهای سوریه را به دولت اسد نزدیک‌تر خواهد کرد. باید گفت این مسئله مهم با حمله سنگین نظامی به این سادگی حل و فصل نمی‌شود و باید طرفین به سمت دیپلماسی و مذاکره روی بیاورند و ترکیه با دریافت تضمین‌هایی عقب‌نشینی کند، وگرنه ادامه این حملات در کنار افزایش تخریب، ناامنی و کشتار، گروه‌های سلفی را تقویت می‌کند. ضمن اینکه الان به غیر از خانواده داعشی‌ها، چندهزار زندانی داعشی اسیر کردها در این منطقه هستند که این مسئله مایه نگرانی کشورهای منطقه و حتی اروپایی‌هاست، زیرا بسیاری از این داعشی‌ها ملیتی اروپایی دارند.

ایکنا ــ آیا حملات ترکیه و ادامه آن روند آستانه را زیر سؤال نمی‌برد و با شکست مواجه نمی‌سازد؟

این امر ممکن است اتفاق بیفتد، اما ترکیه بیان می‌کند که قصد اشغال ندارد و عقب‌نشینی می‌کند اما شواهد دال بر پیشروی ترکیه در مناطق کردنشین است. اما در نهایت همین نشست سه‌جانبه می‌تواند به حل و فصل این بحران کمک کند، زیرا تهدیدهای آمریکا و موضع‌گیری‌های اروپا ثبات لازم را ندارد و نمی‌تواند نقش بازدارنده داشته باشد.

اما نکته مهم این است که این اقدام در وهله اول به اقتصاد خود ترکیه ضربه می‌زند و در دنیای امروز نمی‌توان مسائل امنیتی را بدون توجه به تأثیرات اقتصادی آن پیش برد و به همین دلیل با فشاری که آمریکا و و اروپا می‌آورند اگر ترکیه می‌خواهد اقتصادش آسیبی نبیند چاره‌ای ندارد جز اینکه به مذاکره و دیپلماسی تن دهد. در این مذاکرات سه‌جانبه می‌تواند اروپا را وارد کرد چون عوارض منفی این حملات به طور مستقیم دامن‌گیر اروپا می‌شود. اما آمریکا با اینکه رسماً گفته مجوزی برای حمله به ترکیه نداده، ولی روز قبل از شروع این عملیات، اردوغان مجوزهایی از ترامپ دریافت کرد و عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از این مناطق نیز براساس این هماهنگی‌ها بود. چون این منطقه اولویت امنیتی برای آمریکا ندارد و به نفت و گاز این منطقه جز در موارد محدود احتیاج چندانی ندارد و به طور عمده مایل است به مانند سابق در منطقه خاورمیانه درگیر نشود.

براین مبنا خود کشورهای منطقه باید در جهت تأمین منافع و امنیت مشترک از طریق دیپلماسی تلاش کنند منتهی وجود اختلافات زیاد بین کشورهای منطقه باعث این تک‌روی‌ها شده است. در نهایت ترکیه در مقابل فشارهای جهانی و تأثیرات منفی آن بر اقتصاد داخلی مجبور به عقب‌نشینی خواهد شد. دولت اردوغان و حزب متبوع وی اگر به این روند ادامه دهد ممکن است حتی قدرت را در انتخابات آینده از دست بدهد. البته اکنون نیز نارضایتی در «آ.ک.پ» (حزب اردوغان) رو به گسترش است و این حزب دچار چندپارگی شده و این می‌تواند زمینه شکست این حزب را با پافشاری بر ادامه این حملات فراهم کند.

ایکنا ــ موضع‌گیری جمهوری اسلامی ایران را در قبال حملات ترکیه چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا ایران نگران توسعه تجاوزگری‌های ترکیه به سمت مناطقی مانند کردستان عراق پس از این عملیات است؟

ترکیه به لحاظ تاریخی ادعاهای ارضی نسبت به مناطقی از سوریه و عراق دارد و آن‌ها را هم دنبال می‌کند، اما ورود ایران به این معادله پرهزینه است و مسئله کردها را پیچیده می‌کند. امکان این هست که ناسارگازی‌هایی بین ایران و ترکیه به لحاظ اولویت‌های امنیتی در منطقه و حمایت از جریان مقاومت شکل بگیرد. ترک‌ها نشان دادند که بسیار عملگرا و تاجرمسلک هستند و هیچ اصول ثابتی جز منافع کوتاه‌مدت خود ندارند و نمی‌توان زیاد روی آن‌ها حساب کرد.

ترکیه به هر حال همچنان عضو ناتو و متحد استراتژیک آمریکا است و به خاطر پیوندی که با اقتصاد آمریکا و اروپا دارد به واسطه همین ضرورت‌های اقتصادی ناچار به همسویی با آنهاست و این می‌تواند هماهنگی‌هایی که می‌رفت میان ترکیه با روسیه و ایران برای حل مسئله سوریه و تثبیت حکومت اسد شکل بگیرد به چالش بکشد و این فرایند را دشوارتر کند و علاوه بر ادلب این مناطق نیز زمینه‌ای برای گسترش فعالیت جریانات سلفی شود.

این مسئله قطعاً هزینه‌های ایران را در سوریه بیشتر خواهد کرد و لذا نگرانی‌های ایران نسبت به این حملات بجاست. ایران هم باید با گفت‌وگو و مذاکره با دولت ترکیه و همکاری روسیه و سایر کشورهای منطقه به نتیجه مشترکی با آنها برسد تا در نهایت هم حاکمیت ملی سوریه تأمین شود و تروریسم و افراطی‌گری از طریق ثبات ایجاد و رونق روابط اقتصادی میان کشورهای این منطقه ریشه‌کن شود.

گفت‌وگو از مهدی مخبری