رویکرد فقهای مسلمان و مطالعات فقهی مستشرق آلمانی‌تبار در حوزه فقه اسلامی
گروه دانشگاه: چگونگی پیدایش فقه، رویکرد مستشرقان به این دانش و بررسی مطالعات فقهی شاخت، مستشرق آلمانی‌تبار در حوزه فقه اسلامی از جمله مباحثی بود که در نشست «بررسی تطبیقی رویکردهای فقهای مسلمان و مستشرقان به دانش فقه» مطرح شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به‌همت مرکز قرآن و معارف دین سازمان جهاد دانشگاهی تهران، نشست تخصصی «بررسی تطبیقی رویکردهای فقهای مسلمان و مستشرقان به دانش فقه» در روز دوشنبه، 27 بهمن با حضور دکتر علیرضا هدایی، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران و استادیار گروه فقه و حقوق و دکتر سعید عدالت‌نژاد، عضو گروه فقه و حقوق بنیاد دایرةالمعارف اسلامی و مسئول شاخه شرق‌شناسان در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد.
در ایتدای نشست دکتر هدایی در توضیح چگونگی پیدایش فقه، ادوار آن و رویکردهای فقهای مسلمان، گفت: فقه در لغت به معنای اندیشه عمیق و در اصطلاح، دانش استنباط احکام شرعی از ادله تفصیلی است. فقیه هم کسی است که چنین توانایی را داشته باشد.
وی در ادامه در تعریف اجتهاد نیز افزود: اجتهاد به معنای به‌کارگیری تمام توان برای به دست آوردن ظن به احکام شرعی است.
دکتر هدایی اظهار کرد: مطالعات و رویکردهای فقهی توسط شیخ مفید آغاز شد. سپس به سید مرتضی و شیخ طوسی می‌رسد. در زمان شیخ طوسی، رویکرد اجتهادی غلبه کرده و حدود صد سال بعد از وی را مصر مقلِّده (عصر رکود) می‌نامند؛ اگرچه در این صد سال کسانی بودند که اجتهاد کنند. بعد از شیخ، ابن ادریس حلی و ابن زهره آمدند و ابن ادریس حلی آراء شیخ طوسی را نقد می‌کند. در دوره بعد ملا امین استرآبادی که خودش اصولی و ملا بود و فلسفه می‌دانست به اجتهادهایی پرداخت. اخباری‌گری حدود صد سال بر فقه شیعی حاکم بوده است. وحید بهبهانی بعد از اخباری‌ها آمد که موجبِ از بین رفتن سیطره تفکرات اخباری‌گری شد. بعد از وی، شیخ مرتضی انصاری اصول را بر بنیان‌های جدید استوار کرد.
بنا بر این گزارش، در ادامه نشست دکتر عدالت‌نژاد به بررسی رویکرد و روش مستشرقان به دانش فقه پرداخت و گفت: حدود دو قرن است یعنی از قرن 19 که مطالعات فقهی توسط مستشرقان آغاز شده است. از جمله دیدگاه‌های مستشرقان درباره فقه می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ با نگاه تاریخی به بررسی فقه پرداختند، فقه را به مثابه دانش می‌دانند نه ایدئولوژی یا اعتقاد، مطالعاتشان، مطالعه انتقادی است، فقه را دانش زمینی می‌دانند و معتقدند که چیزی به‌عنوان احکام تأسیسی وجود ندارد و همه این احکام به‌گونه‌ای، تأییدی هستند یعنی آنچه را که در عرف مسلمانانِ شبه جزیره عربستان یا در عرف مسیحیان و یهودیان آنجا وجود داشته، تأیید می‌کنند، نگاه درون دینی (در برابر نگاه برون دینی) دارند و موضوعِ غالبِ مطالعاتشان فقه‌المعاملات (فقه اجتماعی) است.
وی در ادامه صحبت‌های خود به بررسی مطالعات فقهی شاخت، مستشرق آلمانی تبار، در حوزه فقه اسلامی پرداخت و از جمله نظرات شاخت به موارد زیر اشاره کرد؛ فقه اجتماعی از دیدگاه وی موضوعِ دارای اهمیتی است، او فقه اجتماعی را با رویکرد تاریخی و جامعه‌شناسی معرفت بررسی کرده است، فقط به احادیث فقهی پرداخته نه مطلقِ احادیث و وی معتقد است که بازسازی احادیث و پیداکردن تفسیرهای مناسب از عراق درست شد و بعد به مدینه منتقل شده است.
یادآور می‌شود، این نشست که عصر روز گذشته 27 بهمن‌ماه در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد، با پرسش و پاسخ حاضران و ارائه نظرات پایان یافت.
