وقف؛ دوراندیشی اسلام برای مسلمانان/ لزوم انجام پژوهش‌های زبانشناسی بر روی اسناد وقفی
گروه اجتماعی: طی سال‌های اخیر، بازخوانی، ویرایش و تصحیح متن اسناد وقف آغاز شده است، لیکن با وجود اهمیت فراوان این اسناد، پژوهش‌های عمیقی به‌ویژه از منظر زبانشناسی بر روی اسناد وقف صورت نگرفته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از استان مرکزی، وقف در زبان فارسی به معنای ایستادن، توقف، حبس کردن و منحصر کردن چیزی به کسی است. وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسلیم شود.
سنت حسنه وقف از جمله تمهیدات دین مبین اسلام در راستای دوراندیشی و تأمین آینده مسمانان و فرزندانشان است. سنت حسنه وقف از سنت‌هایی است که خداوند متعال به آن تأکید بسیاری داشته و در بیشتر آیات و احادیث از آن به‌عنوان سنت حسنه الهی یاد کرده است.
سنت حسنه وقف از دیرباز در بین مردم وجود داشته و پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) از جمله نخستین واقفان صدر اسلام بوده‌اند که موقوفات بسیاری از آنها از قبیل چاه‌های آب، درختان نخل، زمین و ... برای بشریت به یادگار مانده است.
در قرآن کریم آیه‌ای که به صراحت به مقوله وقف اشاره داشته باشد وجود ندارد، لیکن با مشاهده کلیت مفاهیم برخی آیات موجود در قرآن که تعداد آنها نیز بسیار زیاد است از قبیل صدقه، قرض‌الحسنه، تعاون، انفاق، محبت و کمک به همنوعان و همچنین، با مراجعه به روایات و احادیث ائمه معصوم(ع) و سنت عملی ایشان می‌توان این سنت حسنه را به‌عنوان یکی از مصادیق بارز اعمال صالحه یا باقیات‌الصالحات دانست.
سنت حسنه وقف نوعى کار خیر و عملى خداپسندانه است که اغلب با نیات متنوع و مختلفی از قبیل اطعام در ایام مختلف سال از جمله ماه‌های مبارک رمضان و محرم، اعیاد و سایر مناسبت‌های مذهبی، ساخت حسینیه، برگزاری مراسم عزاداری، ایجاد مراکز دینی و مذهبی، ساخت مراکز درمانی، مدرسه و ... صورت می‌گیرد.
در روایتی از پیامبر مکرم اسلام حضرت محمد(ص) نقل است که می‌فرمایند، عمل انسان جز از سه راه با مرگش قطع می‌شود، صدقه جاریه، دانشى که مورد استفاده قرار گیرد و فرزند شایسته‌اى که براى او دعا کند.
درباره وقف و ارزش و ویژگی‌های این سنت حسنه آیات و روایات متعددی نقل شده است و اگر این سنت نیکو و پسندیده مورد تبلیغ و ترویج قرار گرفته و همگان در راستای عمل به آن تشویق شوند، نه‌تنها آثار مثبت و ماندگار دنیوی؛ بلکه ثمرات اخروی فراوانی نصیب واقف می‌شود.
اطلاع‌رسانی مطلوب و به موقع در گسترش فرهنگ وقف
اطلاع‌رسانی مطلوب و به موقع از مهمترین راه‌هایی است که به ترویج و گسترش فرهنگ وقف کمک می‌کند چراکه زمانی که مردم از برکات دنیوی و اخروی سنت وقف آگاه بوده و ببینند که افراد چگونه اقدام به وقف مال و اموال خود کرده‌اند به‌طور یقین جهت انجام آن تشویق و ترغیب خواهند شد و قطعاً در افزایش فرهنگ وقف در جامعه مؤثر هستند.
یکی دیگر از راه‌های انتقال فرهنگ وقف در جامعه پرداختن به وقفنامههاست، چراکه در وقفنامهها معمولا‍مطالبی مطرح شده است که متن آن باعث ایجاد تغییر و تحول روحی در خوانندگان می‌شود و اینکه خوانندگان با خواندن وقفنامهها با افرادی آشنا می‌شوند که در طول زندگی خود محصول تلاش‌های یک عمر را در مسیر مشخصی و برای کسب خیر و ثواب آخرت برای کمک به نیازمند وقف می‌کنند.
معرفی این وقفنامهها علاوه بر اینکه باعث افزایش میل و علاقه مردم به وقف می‌شود به نوعی باعث تشویق آنها در حفظ موقوفات نیز می‌شود.
محمد مولایی، کارشناس امور اجارات اداره‌کل اوقاف و امور خیریه استان مرکزی در این باره گفت: وقفنامهها عموماً از جمله اسناد و منابع بسیار مهمی هستند که می‌توانند به روشنی بیانگر فرهنگ دینی، ملی و تاریخ اجتماعی کشور باشند و به‌عنوان گنجینه‌ای غنی، مورد استفاده محققان در رشته‌های مختلف علمی به ویژه زبان‌شناسان قرارگیرند.
وی بیان کرد: اسناد در جایگاه یکی از مهمترین منابع تحقیقات تاریخی، از اهمیت خاصی برخوردارند؛ زیرا یکی از ابزارهای ارتباطی مطمئن حال با گذشته به شمار می‌آیند.
مولایی افزود: با گسترش تحقیقات تاریخی، مورخان بر آن شده‌اند تا هرچه بیشتر ناشناخته‌های گذشته را از مندرجات اسناد و مدارک دست اول آشکار سازند و تحلیل‌های تازه‌ای از آنها ارائه دهند.
محقق و پژوهشگر استان مرکزی اظهار کرد: فناوری‌های نو بر تولید، جمع‌آوری و اطلاع‌رسانی اسناد بسیار تأثیر داشته تا آنجا که آرشیوهای مجازی را نیز پدید آورده است.
کارشناس امور اجارات اداره‌کل اوقاف و امور خیریه استان، ادامه داد: در سال‌های اخیر، بازخوانی، ویرایش و تصحیح متن اسناد وقف آغاز شده است؛ لیکن با وجود اهمیت فراوان این اسناد، پژوهش‌های عمیقی به ویژه از منظر زبانشناسی بر روی اسناد وقف صورت نگرفته است.
وجود بیش از 21 هزار وقفنامه در کشور
وی بیان کرد: در ایران دست کم بیست و یک‌‌هزار وقفنامه وجود دارد که هر کدام به تنهایی یا در کنار اسناد همعصر یا هم منطقه خود، میتواند منبعی منحصربفرد و دارای ارزش‌های پژوهشی بسیار باشد.
دانشجوی دکترای رشته زبانشناسی در ادامه با تأکید بر اهمیت مطالعه و پژوهش بر روی اسناد وقفی از منظر زبانشناسی، تصریح کرد: بررسی و تحلیل اسناد از حیث زبانشناسی امروزه از اهمیت ویژه‌ای برخوردارست و از این دیدگاه علاوه بر پرداختن به جنبههای تاریخی، ادبی، اقتصادی، جغرافیایی، باستان‌شناسی، معماری، نسب‌شناسی و غیره در هر سند، توجه به واژگان و محتوای سند نیز خود موضوعی مهم برای پژوهش است.
مولایی افزود: رکن اساسی در بررسی و تحلیل اسناد از یک سو نگاه انتقادی به سند است به‌منظور کسب آگاهی از درستی و نادرستی آن، ویژگی‌های سبکی، دستوری و نحوه نگارش نسخه‌های خطی و از سوی دیگر نگاه تیزبینانه به‌صورت اسناد است برای شناخت بسیاری از نکات، آداب و روش‌هایی که در طول زمان و در تولید یک سند دخیل بوده‌اند و میتواند برای هر دوره و منطقه یک ویژگی شمرده شود.
کارشناس امور اجارات اداره‌کل اوقاف و امور خیریه استان مرکزی، گفت: وقفنامهها یکی از بهترین منابع ادبی، زبانی و فرهنگی محسوب می‌شوند، زیرا حاوی نکات، واژگان و ادبیاتی هستند که سهم بسیاری در غنی‌سازی زبان فارسی دارند.
وی اضافه کرد: ارزش ادبی این اسناد، به‌قدری است که می‌توان از آنها به‌عنوان منبعی برای درک و پیگیری تطورات زبان فارسی استفاده کرد و شناخت دغدغه‌های جوامع پیشین و برنامه‌های فرهنگی آنان، از دیگر فواید وقفنامههاست که متأسفانه تاکنون توجه به آنها نشده است.
مولایی در ادامه اظهارکرد: وقفنامهها سرشار از اطلاعات ریز و درشت تاریخی، لغوی، مردمشناسی، زبانی و ... است و برای محققان حوزه زبانشناسی، منبعی غنی و معتبر محسوب می‌شود.
محقق و پژوهشگر استان تصریح کرد: نوع نگارش هر وقفنامه و تعبیرات متفاوت و اصطلاحات به کار رفته در آن نه‌تنها حکایت از نوع تفکر و اندیشه‌های مذهبی، اجتماعی و فرهنگی آن عصر دارد، بلکه در حوزه سندشناسی نیز در خور توجه بوده و مورد استفاده پژوهشگران حوزه زبانشناسی است.
