«امانت‌انگاری خبر»؛ بیت‌الغزل اخلاق حرفه‌ای در خبرنگاری
گروه فرهنگی ـ عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد با اشاره به اصل «امانت‌انگاری خبر» به عنوان مهم‌ترین اصل اخلاق حرفه‌ای خبرنگاری، گفت: خبرنگارِ متعالی خبر را به مثابه امانتی می‌بیند که باید بدون تحریف، دست‌کاری یا تقطیع، به صاحب آن یعنی افکار عمومی برسد.
عزیزالله مولوی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد و پژوهشگر حوزه مطالعات دینی و اخلاق حرفه‌ای، در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال و بختیاری، اظهار کرد: گفت‌وگو در مورد اخلاق همیشه و همه جا اثربخش، نشاط آفرین و ضروری است اما یادآوری اخلاق در حوزه کار خبرنگاری ضرورت مضاعفی دارد.
وی با بیان یک حکایت در مذمت شایعه‌پراکنی و نیز خوانش ابیاتی از مولوی در این خصوص، گفت: ذات خبرنگاری با شایعه‌پراکنی در تضاد است بنابراین دروغ‌پراکنی و شایعه‌سازی سهل، اما تکذیب و برطرف کردن تبعات سوء آن غیر ممکن است.
ضرورت توجه به اخلاق حرفه‌ای خبرنگاری
مولوی در خصوص ضرورت توجه به اخلاق خبرنگاری و اهمیت خبر، تأکید کرد: مقوله خبر از وجوه مهم و راهگشا و به عبارتِ دینی، نجات‌بخش برخوردار است؛ نخست آنکه اطلاعات و اخبار ارائه شده از رسانه‌ها در اندیشه انسان می‌نشیند و به روش فکر و نوع نگاه او و نیز بخشی از شخصیت او تبدیل می‌شود که در یک کلام می‌توان گفت، خبرنگار انسان‌ساز است.
وی ادامه داد: در خصوص اهمیت خبر و تأثیر آن بر جانِ انسان، مولوی سروده است: «جان نباشد جز خبر در آزمون، هر که را افزون خبر جانش فزون، جان ما از جان حیوان بیشتر، از چه زان رو که فزون دارد خبر».
مولوی در ادامه وجه دوم اهمیت خبر را یادآور شد و گفت: اخبار تشکیل دهنده هیجانات عمومی جامعه هستند و صاحبان قدرت و ثروت برای مدیریت و تأثیرگذاری در اراده توده‌ها و نیز رخنه در امنیت، همیشه در جهت تصاحب و نفوذ در قشر خبرنگار تلاش کرده‌اند که مولانا فرموده است: «عالمی را یک سخن ویران کند، روبهان مرده را شیران کند».
نقش و جایگاه خبرنگاری
پژوهشگر حوزه مطالعات دینی و اخلاق حرفه‌ای با تأکید بر نقش و جایگاه خبرنگاری، بیان کرد: خبرنگاران به طور غیر مستقیم در سبک و شیوه زندگی مردم و ارتباطات و نیز کنش‌های اجتماعی آن‌ها نقش مؤثر دارند، به عنوان نمونه در پسِ تمام رفتارهای خیریه اجتماعی، نظیر کمک به محرومان و مصدمان بلایای طبیعی و غیر طبیعی، ردپای این طایفه فرهیخته را می‌توان یافت.
مولوی تأکید کرد: در بیان منزلت این قشر همین بس که پیامبران در قرآن «نبی» خوانده شده‌اند و نبی به کسی اطلاق می‌شود که خبری دارد و خبری می‌آورد، پس می‌توان گفت که خبرنگاران دست اندرکاران انسانسازی و فرهنگ‌سازی هستند.
وی با بیان اینکه قشر خبرنگار همواره مورد توجه اصحاب ادب و اندیشه بوده‌اند، ادامه داد: برای مثال اخوان‌ثالث شعر «قاصدک» را با مطلع «قاصدک! هان، چه خبر آوردي؟ از کجا، وز که خبر آوردي؟»، خطاب به آنان سروده است.
مواردی چند از اصول اخلاق حرفه‌ای خبرنگاری
مولوی با بیان اینکه کارکرد، تأثیر و ظرفیت کار خبرنگاری مسئولیت‌آفرین است، گفت: می‌طلبد که خبرنگار همواره در حال یادگیری باشد و آموزش‌های مهارتی و اخلاقی را ببیند، از جمله اینکه بیاموزد در ارائه خوراکِ فکری به افکار و اذهان جامعه، چه معیارهایی از اخلاق حرفه‌ای را رعایت کند.
این مدرس دانشگاه در ادامه با اشاره به اصول و معیارهای اخلاق حرفه‌ای خبرنگاری، تأکید کرد: اصلِ نخست، اصل «صداقت» است؛ باید دانست که کذب و تحریفِ حقیقت، مادر تمالم رذالت‌های اخلاقی است که در منطق قرآنی و روایی به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و سعدی نیز در همین خصوص می‌گوید: «جز راست نباید گفت، هر راست نشاید گفت».
وی اصل دوم را اصل مهمِ «امانت‌انگاری خبر» دانست و اضافه کرد: خبرنگارِ متعالی خبر را به مثابه امانتی می‌بیند که بایست بدون تحریف، دست‌کاری یا تقطیع، به صاحب آن یعنی افکار عمومی مردم برسد و هر گونه دخل و تصرف عامدانه یا عالمانه در این امانت، از مصادیق خیانت‌پیشگی است.
مولوی اصل سوم را که «رعایت بی‌طرفی و انصاف» است، بسیار مهم خواند و گفت: در عین حال باید به اصل مقدم دانستنِ خبرهای نشاط آور نسبت به خبرهای حزن‌انگیز نیز دقت نظر داشت که سعدی در گلستان می‌گوید: «خبری که دانی که دلی بیازارد تو خاموش تا دیگری بیارد».
وی اصل بعدی را «اجتناب از شایعه پراکنی و تهمت زدن» معرفی و اضافه کرد: این اصل از حقوق معنوی هر انسان به شمار می‌رود که اگر زایل شود، غیر قابل جبران است و در سلوک عرفا و بزرگان اخلاق نیز داریم که در اظهارنظر در مورد دیگران همواره وسواس به خرج داده‌اند.
مولوی ادامه داد: اصل دیگر، اصل «تمایز قائل شدن میان بیانِ تحلیل و تبیینِ خبر با بیان مشاهده» است که بسیار مهم و کارگشاست حال آنکه کمتر بدان توجه می‌شود و بدان معناست که ما در مقام بیانِ خبری، در کجا به تبیین شخصی خود از یک رویداد می‌پردازیم و در کجا مشاهده خود را بیان می‌کنیم.
وی در ادامه با بیان مثالی، تصریح کرد: مثلاً جمله «فلانی حسود است» حتما بیان مشاهده نیست بلکه تبیین و تحلیل یک مشاهده است؛ پرسش اساسی اینجاست که آیا این تحلیل متکی بر ادله و شواهد کافی هست یا خیر، چرا که در اغلب موارد تحلیل‌های ما از مشاهدات فاقد پشتوانه محکمِ مستندات است.
مولوی اصل ششم را «تمایز بین گزارشات و اخبار مشاهده‌ای و توصیفی» خواند و گفت: امام علي(ع) چهار انگشت خود را بين گوش و چشمش گذاشت و فرمود: «باطل یعنی اينكه بگويی شنيدم و حق يعنی اينكه بگويی ديدم»؛ بنابراین ملاك در نقل اخبار، حدسيات نيست، بلكه حسّيات است و اگر خبرنگار با اتکا به حدس و گمان، خبری را منتشر کند خود و جامعه را به سوی تباهي کشانده است.
وی در پایان با برشمردن چند اصل دیگر، بیان کرد: احترام نامشروطِ انسان، جان‌انگاری حیثیت و آبروی انسان‌ها، وثاقت بالای منبع نقل خبر، رقابت اخلاق‌مند با رقبا، توجه به محیط زیست، توجه به خبرهای نافع و اجتناب از خبرهای بی‌فایده، تقویت هوش هیجانی در خبرنگاران، وفاداری به ارزش‌های انسانی و اخلاقی، اجتناب از تعصبات قومی و قبیله‌ای یا حزبی و فامیلی، استفاده از شگردهای صحیح، رعایت حقوق معنوی مخاطبان، ابتکار عمل و به کارگیری آفرینش‌های هنری و جذاب در انعکاس اخبار از دیگر اصول و الزامات اخلاق حرفه‌ای خبرنگاری است.
انتهای پیام
