ظهور آثار تجاری در بازار نشر/ ۱۰ هزار کتاب در جایزه «قلم زرین» بررسی شد
گروه ادب ــ در نشست خبری هفدهمین دوره جایزه «قلم زرین» با اشاره به بررسی ۱۰ هزار عنوان کتاب، بر تجاری و نازل بودن اغلب کتاب‌ها تأکید شد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست خبری هفدهمین جایزه قلم زرین ظهر امروز، ۱۱ تیرماه، با حضور رحیم مخدومی، دبیر جایزه و رضا اسماعیلی، احمد شاکری، محمود پوروهاب و احمد عربلو، از سرگروه‌های داوری این جایزه، برگزار شد.
مخدومی در این نشست گفت: یکی از مهمترین موضوعاتی که باید جشنواره‌ها به آن بپردازند، نگاه داوران است. آثاری که داوران خوانده‌اند، می‌توانند نظر و دیدگاه خود را درباره آن ارائه دهند و همین دیدگاه‌ها می‌تواند پدیدآورندگان را در نگارش آثار بعدی یاری رساند و همچنین بدانند که آثارشان براساس چه معیاری انتخاب شده یا نشده است، چرا که در جریان برگزاری اختتامیه، این فرصت برای داوران و پدیدآورندگان وجود ندارد و در مراسم پایانی، بیانیه‌ای خوانده می‌شود که در فضای مناسبی نیست، در حالی که این بیانیه نیازمند درنگ و تأمل است.
وی افزود: این نشست کافی نیست و آغازی برای نشست‌های کامل‌تر است و در کنار داوران باید تعدادی از پدیدآورندگان هم باشند تا با هم گفت‌وگو کنند و این یکی از عوامل ارتقای سطح علمی آثار است و می‌تواند گامی در راستای جلوگیری از رکود ادبی باشد.
مخدومی ادامه داد: در این دوره از جشنواره تمام آثار مربوط به سال ۹۷، که حدود ۱۰ هزار عنوان را شامل می‌شود، در پنج بخش بررسی شده و در این بخش‌ها ریزش‌هایی در هر مرحله رخ داده است که ریزش‌های اولیه مربوط به سال نشر، حجم آثار و ظاهر کتاب بود و باعث شد به مرحله اولیه ورود نکنند.
مخدومی تصریح کرد: دولت و نهاد‌های انقلابی وظیفه دارند که از ناشران و پدیدآورندگان آثار ادبی خوب در راستای دغدغه مردم و انقلاب حمایت کنند، زیرا وقتی بخش خصوصی به این مقوله ورود می‌کند، باری را از روی دوش دولت برمی‌دارد، اما گاهی حمایت‌های نجومی دولتی از محصولات فرهنگی می‌شود که برای فرهنگ جامعه مشکل‌ساز است. مثلاً گاهی به یک روزنامه تفرقه‌افکن یارانه اعطا می‌شود. در عین حال که به شدت یارانه را به عنوان یک مطالبه فرهنگی پیگیری می‌کنیم، اما این حمایت باید از آثاری باشد که در راستای اهداف متعالی انقلاب است.
محتوای کیفی کتاب‌های شعر بزرگسال
رضا اسماعیلی، سرگروه بخش شعر بزرگسال جایزه قلم زرین، در ادامه این نشست با اشاره به تاریخچه این جایزه گفت: بعد از تشکیل انجمن قلم ایران این ضرورت احساس می‌شد که باید جشنواره‌ای در راستای گفتمان انقلاب اسلامی باشد و با توجه به خالی بودن جای آن، محمدرضا سرشار که به عنوان پدر انجمن قلم ایران است، این جشنواره را تشکیل داد؛ از این رو می‌توان آن را جشنواره انقلاب اسلامی نامید.
وی در ادامه با ارزیابی آثار افزود: در سال‌های اخیر اتفاقات امیدبخشی در حوزه شعر رخ داده، هر چند در سال‌های گذشته به نوعی وادادگی فرهنگی را شاهد بودیم و بحث استعدادیابی نیز مغفول بود، اما در سال‌های اخیر نقد و آموزش ادبی مورد توجه قرار گرفته و یکی از پایگاه‌هایی که در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده، حوزه هنری است، اما باید در این حوزه و به ویژه ترجمه آثار ادبی گام‌های بلندتری بردارد. برخی تشکل‌های مردم‌نهاد مانند شهرستان ادب نیز فعالیت‌های خوبی در این زمینه انجام داده‌اند.
اسماعیلی ادامه داد: در این دوره از جایزه قلم زرین، ۴ هزار کتاب شعر چاپ شده و وقتی رصد می‌کنیم، به ۱۰۰ اثر قابل قبول می‌رسیم، که نشان‌دهنده حرکت روبه جلو است و جوانان این عرصه با توجه به نقد و آموزش رشد کرده و می‌کنند؛ بنابراین پس از اختتامیه چنین جشنواره‌هایی، نباید کرکره‌ها را پایین بکشیم، بلکه پایان یک جشنواره، آغازی برای معرفی و نقد آثار برگزیده و برگزاری دوره‌های آموزشی است و باید برای آن‌ها کارنامه ادبی تشکیل شود و رسانه‌ها نیز برگزیدگان جشنواره‌ها را رها نکنند و کتاب‌های آن‌ها به طور شایسته معرفی شود.
اسماعیلی با بیان اینکه اتفاق تلخ سال‌های اخیر، ظهور ناشران تجاری و یا تاجران نشر هستند که فقط به دنبال منافع خود بوده و با عوام‌فریبی به چاپ کتاب‌های پرزرق و برق می‌پردازند، بیان کرد: وزارت ارشاد براساس آئین‌نامه‌هایی که دارد، در بررسی کتاب‌ها بیشتر به مباحث اخلاقی و سیاسی توجه دارند و بحث‌های کیفی را وظیفه خود نمی‌دانند و آن را به عهده ناشران گذاشته‌اند و در حوزه نشر نیز افرادی پشت نقاب ناشران و با سلوک تاجرانه، کتاب چاپ می‌کنند که وزارت ارشاد باید با این ناشران برخورد جدی داشته باشد. کتاب‌هایی که این ناشران منتشر می‌کنند.
وی در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چرا از میان هفت نامزد بخش شعر بزرگسال بیشتر آن‌ها مربوط به شهرستان ادب است، گفت: این کتاب‌ها از لحاظ کیفی قابل تأمل هستند و همه این آثار مربوط به شهرستان ادب نیست، کما اینکه شهرستان ادب در عرصه چاپ کتاب‌های شعر پیشگام بوده و آثار بسیاری را از جوانان منتشر می‌کند که در این راستا هم دو چهره جدید یعنی رضا یزدانی و لیلا حسینی در میان شاعران وجود دارد و همچنین نگاه ما در انتخاب آثار فقط به شعر کلاسیک نبوده و شعرهای نیمایی و سپید هم مورد توجه بوده که انتخاب «از پیله تا پروانگی» مؤید آن است.
تعطیلی نشریات کودک و نوجوان
پوروهاب، سرگروه بخش شعر کودک و نوجوان نیز با اشاره به تعطیلی برخی از جشنواره‌های کودک نوجوان گفت: جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری، جشنواره سلام و ... پس از چندین سال برگزاری تعطیل شده‌اند و اکنون کتاب سال جمهوری اسلامی با محدودیت برگزار می‌شود که به نظر می‌رسد مدیران ناکارآمد این حوزه به جای اینکه فرهنگی باشند، سیاسی هستند و چندان دلسوزانه عمل نکرده‌اند. ما امسال یک عنوان کتاب شعر از کانون نداشتیم و یا نشر مدرسه که آن هم به همین ترتیب است.
وی افزود: از سال ۱۳۶۴ که وارد حوزه نشریات شدم، مشکل کاغذ داشتیم، اما از سال ۹۰ گرانی مشکل مضاعفی و وضعیت بدتر شد. ما از شرایط بد، به بدتر رسیده‌ایم. قیمت کاغذ سرسام‌آور شده و ناشران دیگر قادر به ادامه فعالیت نیستند. ناشران دولتی هم چندان توجهی به چاپ کتاب ندارند. نمی‌توانم فضای مجازی را دلیل کاهش کتابخوانی بدانم، طی سال‌های اخیر نشریات کودک و نوجوان مانند دوست، سروش، نبات و ... تعطیل شده و یا برخی دیگر در آستانه تعطیلی است؛ بنابراین اثر خوب باید در دسترس مخاطبان باشد تا بتوان درباره سرانه کتابخوانی هم دقیق‌تر صحبت کرد.
۹۹ درصد اشعار کودک نازل بود
پوروهاب ادامه داد: ما امسال در بخش شعر کودک و نوجوان جایزه قلم زرین، ۴۳۰ اثر را بررسی کردیم که می‌توان گفت ۹۹ درصد آن کتاب‌های نازل و بازاری بودند. البته در سال‌های گذشته هم کتاب‌های بازاری و نازل بود، اما به همان نسبت کتاب‌های خوب هم بودند و این نشان می‌دهد که ناشران چندان به کار‌های خوب اهتمام ندارند.
احمد عربلو در ادامه این نشست گفت: اغلب کتاب‌ها کارتونی و تجاری هستند و ناشران فقط به فروش خود توجه دارند، بنابراین برای رسیدن به این هدف، سوژه‌های پیش پا افتاده و ضعیف، اما با تصویرگری زیبا دنبال می‌کنند که تصویرگری از محتوا پیش، افتاده است. چندین ناشر هستند که فقط به کتاب‌های جادو و جنبل می‌پردازند و هیچ نظارتی هم بر آن‌ها وجود ندارد و این‌ها بی‌رویه در حال رشد هستند.
وی افزود: اغلب کتاب‌ها با نویسنده‌های تکراری است و این نشان می‌دهد نتوانسته‌ایم نویسنده‌ای تربیت کنیم و نشریات هم چندان بهایی به آثار جوانان و نویسندگان تازه‌کار نمی‌دهند.
احمد شاکری در این نشست گفت: میل مدیرانی که افقی برای سیاست‌گذاری در زایش و تکثر جشنواره‌های ادبی ندارند، سبب می‌شود نه تنها فرصت‌های جدیدی را برای ادبیات به وجود نیاورند، بلکه این زایش تبدیل به آسیب شده و جشنواره‌های ادبی با نوعی جهت‌دهی جریان‌های ادبی مشکلاتی ایجاد کرده‌اند.
وی افزود: اگر به معنی لغوی جشنواره توجه کنیم، درمی‌یابیم کمتر جشنواره‌ای به واقع جشنواره بوده است. تصور ما از جشنواره این است که از سویی به این سمت سوق می‌دهد که جشنواره‌هایی برگزار شود و از سویی موجب می‌شود نویسندگان نسبتی با جشنواره پیداکنند، اما چرا باید جشنواره تأسیس شود و چه کارکردی دارد؟ یکی از توفیقات قلم زرین این است که جشنواره‌ای است که واجد ثبات قدم و استمرار بوده است و در میان جشنواره‌هایی که می‌شناسیم به جریان ادبیات متعهد نزدیک است.
شاکری ادامه داد: بارزترین کاری که انجمن قلم از سال ۸۰ تا ۹۸ انجام داده، جایزه قلم زرین به عنوان فعالیت مستمر بوده است، اما درباره تجلیل از چهره ادبی سال باید نکته‌ای را بیان کنم؛ چرا باید در جشنواره‌ای که ۱۵ داور در ۵ گروه آثار را بررسی می‌کنند، خبر تجلیل چهره فرهنگی سال بخش اعظم جشنواره را تحت الشعاع قرار دهد؟ متأسفانه ادبیات ما قربانی چهره‌ها می‌شود، معرفی چهره سال بخش حاشیه‌ای جشنواره و نه اصل آن بوده است.
وی در ادامه گفت: آئین‌نامه‌ها و اساس‌نامه‌ها هیچ کارکردی ندارند، کار را افراد می‌کنند، اما نکته‌ای که قلم زرین را برجسته می‌کند و موفقیتش روزافزون است اینکه در انتخاب داوران دقت نظر دارد. دقت هیئت مدیره که حتی امکان وتو هم دارد بسیار بالاست، یعنی اگر داوران اثری انتخاب کنند و منافی اصول باشد، وتو خواهد شد این در واقع سوپاپ اطمینانی لحاظ شده تا از خطوط و اهداف عدول نشود در طول این سال‌ها البته دوره‌هایی بود که انتخاب‌ها به ارزش‌ها نزدیک بود و دوره‌هایی تخطی شد. اما ادعای جشنواره‌ها در توفیق باید سنجیده و راستی‌آزمایی شود.
شاکری با بیان اینکه چرا کتابی که برگزیده می‌شود در محافل دانشگاهی دیده نمی‌شوند، بیان کرد: کتاب‌ها باید نقد شوند تا بدانیم چه تأثیرگذاری داشته‌اند، و اگر توفیق داشته، اثبات می‌کند که جشنواره تأثیرگذار بوده است. اما متأسفانه در محافل دانشگاهی نقد و پژوهشی در این زمینه وجود ندارد و بار آن روی دوش جشنواره می‌افتد.
وی تصریح کرد: در تحلیل هر مقوله‌ای از جمله ادبیات داستانی نباید آن را جزیره‌ای جدا از آفرینش‌های ادبی بدانیم، بیشتر از پژوهش، نقد حائز اهمیت است. امااغلب نقدهاً به نوعی دقیق و همه‌جانبه‌نگر نیست. به صورت موردی، موضوعی و محدود بوده و اصولی و مبنایی نیستند، در بعضی موارد هم نقد‌ها دچار سلیقگی هستند یا در جهت تقویت نویسنده و ناشر بوده و همه آنچه را که باید نمی‌گویند و در نقد رسانه‌ها آنچه می‌بینیم یادداشت‌نویسی است در واقع نقدی وجود دارد.
شاکری با تأکید بر نقد مکتوب گفت: ما امروز شاهد نقد‌های سکولار هستیم، زیرا اساساً ارزش‌های آرمانی انقلاب در آن پژوهیده نمی‌شود و نسبتی با ادبیات متعهد ندارد. در این مسیر کسانی مانند دستغیب، سرشار و مرحوم زنوزی فعال بودند و در دوره‌ای درخشیدند و نقد متعهد را دنبال کردند، اما ما امروز چه تعداد منتقد حرفه‌ای داریم. متأسفانه رسانه‌ها نیز به افراد غیرحرفه‌ای میدان می‌دهند، اما ما تئوری‌پردازی هم در نقد نداریم و وقتی این‌ها نباشد طبیعتاً رسوباتش در ادبیات نمایان می‌شود و ادبیات ما به ورطه فرم‌زدگی نازل می‌افتد. در حال حاضر ادبیات ما در گسستگی با تجربه انقلاب خود قرار دارد و ادبیات داستانی که تاریخ خود را از یاد ببرد دوباره سیلی می‌خورد.
وی در بخش پایانی سخنانش گفت: ادبیات داستانی ملی به معنای واقعی کلمه فاقد متولی است و به حال خود رها شده، هر چند مراکز متعدد ادعای مدیریت ادبیات ملی را دارند، اما نه شناخت و نه اطلاعات کافی و نه رصد ملی دارند، حتی سند و برنامه نیز ندارند.
مخدومی در ادامه در پاسخ به ابهاماتی درباره چهره ادبی سال و چگونگی انتخاب آن گفت: برای انتخاب چهره سال باید بدانیم اصل برای ما خود جشنواره و آثاری که به عنوان برگزیده از طرف هیئت داوران انتخاب می‌شوند، هستند. باید توجه ویژه را در این بخش داشته باشیم، اما بخش فرعی جشنواره باید معرفی چهره سال باشد، در حالی که طی سال‌های گذشته اینگونه نبوده است.
وی افزود: پس از معرفی چهره ادبی سال برخی انتقاد‌ها شنیده شد که چرا از جوانان فعال در این عرصه تجلیل نمی‌شود؛ در پاسخ باید گفت، این موضوع در بخش آثار برگزیده مورد توجه بوده، اما در بخش معرفی چهره سال هدف، تجلیل از یک پیشکسوت است. هر چند شاید عنوان تجلیل چهره ادبی سال درست نباشد و تا حدودی غلط‌‌انداز است.
مخدومی در پایان گفت: من به عنوان دبیر جشنواره، دخالتی در انتخاب چهره ادبی سال نداشتم، اما باید توضیح دهم که در این بخش پیشکسوت معرفی می‌شود و نه فعال فرهنگی جهان و این تجلیل به پاس یک عمر تلاش فرهنگی است.
رضا اسماعیلی، عضو انجمن قلم ایران، نیز در این زمینه گفت: غلامعلی حدادعادل جزء هیئت مؤسس و عضو ثابت انجمن قلم است. بنابراین انجمن قلم همواره خود را موظف می‌داند تا از اعضای فعال خود تجلیل کند. در سال‌های گذشته هم این مسئله لحاظ شده و از مرحوم سلحشور، امیرحسین فردی و ... از افراد تجلیل شده است.
انتهای پیام
