شیخ بهایی؛ ستاره پرفروغ آسمان معماری ایران

بهاءالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی در اصفهان متولد شد. وی حکیم، علامه فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، مورخ و دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که در دانش‌های فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت. حدود ۹۵ کتاب و رساله از او در حوزه سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک بر جای مانده‌است. به پاس خدمات وی به علم ستاره‌شناسی، یونسکو سال  ۲۰۰۹ که مصادف با سال نجوم بوده نام وی را در فهرست مفاخر ایران ثبت کرد.

شیخ بهایی از نوادگان «حارث بن عبدالله اعور همدانی» از شخصیت‌های برجسته آغاز اسلام و یکی از یاران با وفای امیرالمؤمنین است که دوران کودکی‌اش را در جبل عامل از نواحی شام در روستایی به نام «جبع» یا «جباع» زیست. خاندان شیخ بهایی از خانواده‌های معروف جبل عامل در سده‌های دهم و یازدهم خورشیدی بوده‌اند و پدر بهاءالدین عاملی از شاگردان برجسته شهید ثانی بوده است.

تاریخ تولد و مرگ شیخ بهایی

تاریخ تولد و مرگ شیخ بهایی بر روی سنگ قبر و کاشیکاری‌های دیوار اتاق مقبره اندکی متفاوت است:

تاریخ تولد

کتیبه کاشیکاری دیوار: ۲۶ ذیحجه ۹۵۳ هجری قمری (برابر با پنجشنبه ۸ اسفند ۹۲۵ خورشیدی، و ۲۷ فوریه ۱۵۴۷)

کتیبه سنگ قبر: غروب پنجشنبه محرم‌الحرام ۹۵۳ هجری قمری (برابر با فروردین ۹۲۵ خورشیدی، و مارس ۱۵۴۶)

تاریخ مرگ

کتیبه کاشیکاری دیوار: ۱۲ شوال ۱۰۳۰ هجری قمری (برابر با ۸ شهریور ۱۰۰۰ خورشیدی، و ۳۰ اوت ۱۶۲۱)

کتیبه سنگ قبر: شوال ۱۰۳۱ هجری قمری (برابر با مرداد یا شهریور ۱۰۰۱، و اوت ۱۶۲۲)

کتیبه دیوار در سال۱۳۲۴ خورشیدی در زمان استانداری علی منصور ساخته شد و حاوی تاریخ روز، ماه و سال است، در حالی که کتیبه سنگ قبر فقط حاوی تاریخ ماه و سال است. به نظر می‌رسد که در هنگام بازسازی اتاق تحقیقاتی دربارهٔ تاریخ تولد و مرگ انجام شده باشد و به این خاطر تاریخ روز به کتیبه کاشیکاری اضافه شده ‌است. در این صورت به نظر می‌رسد که تاریخ‌های کتیبه دیوار دقیق‌تر باشند.

آثار و تألیفات

بهاءالدین عاملی در علومی که در آن زمان مرسوم بود، به‌ویژه در اخبار و احادیث، تفسیر، اصول فقه و ریاضیات دارای تألیفات بسیار است. تألیفات شیخ بر اساس پژوهش یکی از محققان بالغ بر ۹۵ کتاب و رساله‌ است. برخی از نویسندگان نیز آثار او را ۱۲۰ عنوان ذکر کرده‌اند که کتاب‌های جامع عباسی، الزبده فی الاصول، اربعین، مثنوی سوانح الحجاز ، کشکول، صمدیه، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، حبل المتین فی اِحکام احکام الدّین،الاثنا عشریه، زبده الاصول و ... از جمله آثار این شیخ بزرگ است.

برای آشنایی بیشتر با نحوه زندگی و خصوصیات اخلاقی شیخ بهایی گفت‌وگویی با ولی‌الله نصیری، استادیار معارف اسلامی دانشگاه شهرکرد انجام دادیم که در زیر می‌خوانیم.

ولی‌الله نصیری، استادیار معارف اسلامی دانشگاه شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال و بختیاری، بیان کرد: شیخ بهایی را می‌توان هم‌ردیف اندیشمندان و بزرگانی همچون حافظ، مولانا، ابوریحان و... دانست. وی به خاطر نبوغ و استعدادی که داشت در بین اندیشمندان و بزرگان معروف و شناخته شده بود. زندگی شخصی ایشان و خصوصیات رفتاری او از سه منظر اخلاقی، عمرانی و ابداعاتش قابل بحث است.

وی با اشاره به خصوصیات اخلاقی شیخ بهایی، افزود: همراهی با مردم و در خدمت خلق بودن ایشان در همه لحظات و مراحل زندگی‌اش از جمله در محراب عبادت، دیوان اداری، قضاوت، تدریس و ...و عاری از غرور بودن وی مهمترین ویژگی بارز اخلاقی شیخ بهایی است.

نصیری تصریح کرد: شیخ بهایی عاشق و طالب علم بود و در هر سرزمینی فقط به قصد فراگیری علم قدم می‌گذاشت و همیشه به دنبال علم‌افزایی بود. همچنین در مجلس هر استادی پا می‌گذاشت و مسلک استاد برایش مهم نبود بلکه فقط به دنبال علم‌افزایی بود. همه ادیان، فرق و مذاهب را به دیده تحقیق نگاه می‌کرد و در رابطه با همه آن‌ها مطالعه می‌کرد و با تلفیق آراء وجود خود را با نور معرفت آغشته می‌کرد.

اقدامات عمرانی شیخ بهایی

استادیار معارف اسلامی دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه شیخ بهایی عدل و انصاف را سرلوحه کار خود قرار می‌داد و همیشه مانند صالحان به خلق خدا خدمت می‌کرد، به خصوصیات عمرانی شیخ اشاره کرد و گفت: شیخ بهایی خدمات عمرانی و خدماتی بسیاری برای مردم در زمان شاه عباس اول و سلطان محمد خدابنده انجام داده است که رونق بخشیدن به شهر اصفهان با ساخت و تعیین قبله مسجد امام، ساخت حمام شیخ‌ بهایی، تقسیم آب زاینده‌رود، ساخت منارجنبان و طراحی و فکر ساخت شهر نجف‌آباد از جمله فعالیت‌های ایشان بوده است.

نصیری با بیان اینکه تهیه نان سنگک و حلواشکری از جمله ابداعات این شیخ بوده، به فعالیت‌های شیخ بهایی در حوزه سیاست اشاره و افزود: ایشان فعالیت‌های علمی، اجتماعی و سیاسی بسیاری نیز انجام داده است تا جایی که شاه عباس اول ایشان را « شیخ‌الاسلام» نامید و مناصب بسیاری را از جمله دیوان اداری، قضاوت، مشورت و ... را به شیخ داد.

وی تاکید کرد: شیخ بهایی یکی از ستاره‌های معماری ایران است و معماری او در عصر صفوی، الگویی از اصول اساسی در فن و هنر معماری است.

این مدرس دانشگاه در پایان گفت: اگر کسی می‌خواهد شیخ بهایی را به عنوان الگو معرفی کند باید شاخصه‌ها و مولفه‌هایی که شیخ در زندگی‌اش به کار می‌برده را معرفی کند که نخستین ومهمترین این شاخصه‌ها طالب علم بودن ایشان است که هرچه مسئله عاشق علم بودن در جامعه بیشتر گسترش پیدا کند سبب افزایش بار علمی مردم خواهد شد که در این صورت مردم مطالبه‌گر می‌شوند و بیشتر تشنه علم می‌شوند.

وی تأکید کرد: خدمت به مردم و عدالت محور بودن از دیگر شاخصه‌های ایشان در زندگی شخصی‌‌اش است که این رفتار سبب می‌شود تا شخص کم‌تر برای پول کار کند و بیشتر به فکر خدمت و آباد کردن کشورش و شهر خود باشد که این روحیه از بروز بسیاری از خطرهای احتمالی نیز جلوگیری می‌کند.

 انتهای پیام