حقوق شهروندی در سیره امام (ره)؛ حاکم اسلامی خادم ملت و مکلف به برپایی عدالت در جامعه است

به گزارش ایکنا، در همایشی که روز گذشته با عنوان «انقلاب اسلامی در منظومه فکری امام خمینی (ره) از نظریه تا عمل» در سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد، محمود عباسی، دانشیار و رئیس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به ارائه مقاله‌ای با عنوان «حقوق شهروندی در اندیشه و سیره حضرت امام خمینی (ره)» پرداخت. وی با بیان اینکه حقوق شهروندی یکی از مباحث محوری حقوق معاصر است، اظهار کرد: برخی از پژوهشگران، پیشینه آن را در اعلامیه استقلال آمریکا و اعلامیه حقوق بشر ردیابی می‌کنند و معتقدند برای تتبع در چیستی حقوق شهروندی، باید این مفهوم را در ادبیات حقوقی کشور‌هایی که داعیه رسیدن به بلوغ دموکراتیک را دارند، کنکاو کرد، اما مفاهیم حقوق شهروندی در معنای عام خود شاید از زمانی که انسان از شکل ابتدایی زندگی بیرون آمد، همواره مورد توجه بوده است. از این‌رو به نظر می‌رسد برای تعمق و تدبر در مورد گستره مفهوم حقوق شهروندی، باید به متون اصیل دینی مراجعه کرد.

وی افزود: بحث در مورد مفهوم حقوق شهروندی و حقوق ناشی از آن در قرآن و سنت از اهمیت خاصی برخوردار است. با مطالعه در قرآن و بررسی سیره و کلام معصومین و بزرگان دین رعایت حقوق شهروندی و حقوق انسانی بدون توجه به قوم، قبیله و مذهب کاملا مشهود و به آن توصیه فراوان شده است و از نظر دین اسلام مورد توجه و تاکید واقع شده است. این در حالی است که عدم آگاهی از حقوق شهروندی سبب خلل در روابط و تعاملات و باعث ایجاد مشکلاتی در مشارکت می‌شود. بنا بر این تا زمانی که مفهوم شهروندی و حقوق ناشی از آن و سیر تاریخی آن تبیین نشود و افراد با حقوق واقعی خویش در خصوص شهروندی آشنا نشوند، نمی‌توان انتظار داشت که حقوق شهروندی به طور کامل رعایت شود.

عباسی گفت: امام خمینی (ره) به عنوان بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران نظرات جامعی درباره حقوق مشتق از وضعیت شهروندی ارائه داده‌اند. ایشان در رابطه با حقوق شهروندان دارای دیدگاه‌های بنیادین است و رویکرد نظری ایشان بر مبنای حقوق امت استوار شده است. ایشان حاکم اسلامی را خادم ملت و مکلف به برپایی عدالت در جامعه می‌دانند. بیانات ایشان در ارتباط با حقوق ملت هم راستا با مسائل مطرح در حوزه حقوق شهروندی و حقوق بشر است.

رئیس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی یادآور شد: حضرت امام در صحیفه خود، پس از واژه اسلام، بیشترین واژه‌ای که به کار برده‌اند واژه ملت است و از آنجایی که مفهوم ملیت در درون‌مایه شهروندی نهفته است، این امر نشانگر اهتمام ایشان به حقوق شهروندان است. مصادیق حقوق شهروندی از دیدگاه حضرت امام متعدد است و می‌توان آن‌ها را در سه بعد مدنی، سیاسی و اجتماعی تقسیم‌بندی کرد؛

امنیت و عدالت و آزادی شهروندان، با حق حیات آن‌ها ارتباط ناگسستنی دارد. حق حیات به این معناست که انسان حق ریشه‌ای برای زندگی کردن دارد و حقوق انسان‌ها منوط به زنده بودن آن‌ها است. این حق بر سایر حقوق اولویت دارد و در سایه آن شهروندن از سایر حقوق خود برخوردار می‌شوند، زیرا بدون حیات سایر حقوق ارزش و کاربردی ندارند.

از نظر حضرت امام انتقاد و اعتراض باعث رشد و بالندگی جامعه می‌شود. ایشان معتقدند که انتقاد هدیه‌ای الهی است که خداوند به انسان‌ها ارزانی داشته و در صورتی که با توجه به مبانی اخلاقی و اسلامی و به دور از اهداف توطئه‌گرانه و انتقام‌جویی صورت پذیرد، از هر کسی جایز است. اما بر این نکته نیز تاکید دارند که نباید در انتقاد و اعتراض‌ها از دایره انصاف و عدالت خارج شد و از آن، جهت توطئه بهره جست. ایشان همواره از طرح انتقاد‌ها و مخالفت‌ها استقبال می‌نمودند و این امر در سیره عملی ایشان به خوبی نمایان بود.

حق رأی از جمله حقوق شهروندی است که حضرت امام همواره بر آن تاکید داشتند. جمله معروف ایشان که می‌فرمودند: «میزان رأی ملت است»، نمونه بارزی از اهتمام ایشان به حق شهروندان در تعیین سرنوشت خویش است و نمایانگر این است که ایشان بر این عقیده بودند که شهروندان باید خود سرنوشت سیاسی خود را تعیین کنند. ایشان نه تنها رأی دادن را حق شهروندان می‌داند، بلکه آن را تکلیفی می‌داند که وظیفه شهروندان است.

از منظر امام خمینی (ره) آزادی احزاب در چارچوب قانون رسمیت دارد و تا زمانی که اجزاب قصد توطئه یا جاسوسی نداشته باشند می‌توانند آزادانه فعالیت کنند. ایشان همواره بر این نکته تاکید داشتند که احزاب مادامی که در چارچوب نظام سیاسی فعالیت می‌کنند، می‌توانند آزادانه اظهار نظر کنند. حضرت امام یکی از اهداف اساسی انقلاب اسلامی را آزادی تشکیل اجتماعات و مشارکت شهروندان در صحنه‌های سیاسی اجتماعی می‌دانستند.

 

وی با بیان اینکه برخورداری از فرصت‌های برابر اجتماعی شهروندان در یک جامعه به معنای مقابله با هر گونه نابرابری اجتماعی است، گفت: البته این نابرابری‌های اجتماعی می‌تواند متعدد باشد؛ ثروت، قدرت، رنگ، نژاد، قومیت، زبان، سن و عوامل دیگر. بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام نشانگر این است که همواره ایشان بر ریشه‌کنی نابرابری‌ها اهتمام داشته‌اند. از این رو ایشان حساسیت خاصی نسبت به شکاف طبقاتی داشتند و همواره مسئولین را به برطرف کردم این پدیده شوم تشویق می‌کردند. ایشان توجه به شیوه ثروت‌اندوزی و نظارت دولت بر فعالیت‌های اقتصادی و توزیع درآمد حاصل از مالیات‌ها بین اقشار آسیب‌پذیر جامعه را به عنوان راهکاری جهت برخورداری همه شهروندان از امکانات برابر به مسئولان متذکر می‌شدند.

عباسی افزود: حضرت امام داشتن یک زندگی خوب و مرفه را حق همه مردم می‌دانستند و معتقد بودند که در جمهوری اسلامی همه باید در رفاه زندگی کنند. ایشان همچنین بر این امر تاکید داشتند که مسلمان، مسیحی، یهودی یا پیروان هر مذهب دیگر فرقی ندارند و همه باید در رفاه زندگی کنند. ایشان فقر و اختلاف طبقاتی را خطری برای جامعه اسلامی و باعث مایوس شدن مردم از اسلام و حکومت اسلامی می‌دانستند.

 

انتهای پیام