چرا به زیارت مشاهد شریفه می‌رویم

امامت اهل البیت (ع) چراغ هدایت بشر به سوی سعادت
خداوند متعال در قرآن به این مطلب اشاره کرده که خلقتش عبث و بیهوده نبوده است : آیا چنین پنداشتید که ما شما را به عبث و بیهوده آفریده ایم و هرگز به سوی ما بازگردانده نمی شوید (مؤمنون 115) ، (هرگز چنین نیست) بلکه دارای هدف و انگیزه قبلی است: ما جن و انس را خلق نکردیم مگر برای اینکه پرستش کنند (الذاریات 56) ، همانگونه که ملاحظه شد هدف از خلقت انسان بندگی و عبودیت محض الهی است که به تبع آن رسیدن بشر به تکامل واقعی را در پی دارد که در ظرفیت وجودی او نهفته می باشد و برای این منظور (هدایت بشر به سوی رشد و تعالی و تکامل واقعی) خداوند انبیا ء و هادیانی را مبعوث کرده که ختم انبیا ء و رسل و تکامل دهنده ادیان سابق را صاحب شریعت ما یعنی پیامبر اسلام قرار دادند : محمد (ص) پدر هیچیک از مردان شما نیست لیکن او رسول خدا و خاتم انبیا ء است ... (احزاب آیه 40) ، که در 23 سال پیامبری سایه رحمت و هدایت پیامبر (ص) بر سر بشر بوده و در غدیر خم به امر الهی منصب امامت ، ولایت و هدایت بشر را به امام علی (ع) سپرده و از مردم بیعت گرفتند که پس از من از علی (ع) پیروی کنید زیرا خواست خدا چنین بوده است : ای پیغمبر ، آنچه از خدا بر تو نازل شد ( به خلق ) برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و ادا ء وظیفه نکرده ای ... (مائده 67) ، طبق احادیثی  که در ذیل این آیه وارد شده است آن امری که قبولی تبلیغ رسالت و  ادای وظیفه پیامبر (ص) منوط به آن گردیده اعلام ولایت و امامت مولی الموحدین امیرالمؤمنین علی ابن أبیطالب (ع) بعد از زمان حیات شریف خودشان بوده است .از جابر ابن عبدالله انصاری روایت شده که : خدای تعالی نبی خود محمد (ص) را مأمور کرد که علی (ع) را به عنوان علمیت در بین مردم نصب کرده و مردم را به ولایت وی آگاهی دهد لذا خدای تعالی این آیه را فرو فرستاد . رسول خدا (ص) نیز در روز غدیر خم به امر ولایت علی (ع)  قیام نمود(تفسیر عیاشی ج 1  ص 133) . و نتیجه این ابلاغ پیامبر (ص) این شد که : امروز دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمتی را تمام کردم ...(مائده3) ، این لطف ارسال هادیان از جانب الهی برای هدایت بشر همچنان ادامه داشته است و بدین منظور به نصب الهی امامان معصوم ما ادامه دهنده راه پیامبر (ص) بوده اند : ای اهل ایمان ، فرمان خدا و رسول و فرمانداران (از جانب خدا و رسول ) که از خود شما هستند اطاعت کنید (النساء 59) .سلمان فارسی گفت: خدمت رسول خدا (ص) رسیدم در حالی که حسین ابن علی (ع) را بر زانوی مبارکش نشانده، بر صورت و دهانش بوسه می زد و می فرمود: تو سید فرزند سید و برادر سید هستی، امام و امامزاده و برادر امام هستی ، حجت ، فرزند حجت و برادر حجت هستی ، تو پدر نه نفر حجتی که نهمین آنها قائم خواهد بود (دادگستر جهان ص81 به نقل از ینابیع الموده ج1 ص 145).این امر امامت از چنان درجه و مرتبه ای برخوردار است که اگر او وجود نداشته باشد خدا به اندازه کمال شناخته و عبادت نمی شود ، امام صادق (ع) فرمودند: خدا ما را به نیکو ترین خلقت آفرید و در آسمان و زمین خزانه دار علوم خویش قرار داد ... به عبادت کردن ما خدا عبادت می شود . اگر ما نبودیم خدا عبادت نمی شد (اصول کافی ج1 ص 193) . 

زیارت در لغت و اصطلاح
زیارت در لغت یعنی میل کردن، دیدار و ملاقات و در اصطلاح یعنی حضور در پیشگاه با شرافت ائمه معصومین (ع) و دیدار معنوی و ملاقاتهای روحانی با حجت های الهی . زیارت یعنی تکریم و تجلیل از پیشوایانی که لحظه ای از اندیشه هدایت و ارشاد و تعلیم غفلت نداشته و سراسر عمر پر بار خویش را در جهت تعلیم و ارشاد مردم مصرف داشته اند ، زیارت یعنی تجدید عهد و پیمان و بیعت با امام و رهبر دینی خود . و اگر با دیدی عاطفی به مسئله بنگریم،زیارت نهایت درجه عاشقی می باشد زیرا زائر به شوق معشوق و به عشق وصال او رنج و سختی سفر را به دل می خرد تا به شوق وصال یار برسد .در واقع زیارت همان وصل و رسیدن به معشوق است  چه خوب می شود که معشوق انسان ، انسان کامل الگوی کمال معنوی و تقرب إلی الله باشد ، در این صورت فرد زائر اگر قدر و منزلت این زیارت را بداند سعی می کند تا نهایت استعداد و ظرفیت وجودی خود از محضر معشوق بهره بگیرد . در این صورت در زیارت پیش از آنکه به علل و چراهای زیارت بپردازیم ، خود نفس زیارت در درون آن شور، محبت، عشق و اشتیاق وصال محبوب نهفته است و زمانی که عشق باشد خستگی سفر و چراهای زیارت معنایی ندارد بلکه این عشق فقط و فقط وصل و رسیدن به یار است. باید دانست محرک اصلی این عشق و شوق وصال اولیاء الله در واقع همان تقرب  إلی الله  است زیرا به اعتقاد ما معشوق واقعی خداوند متعال می باشد و انبیا ء و رسولان و ائمه اطهار و شهیدان و... وسیله هدایت واقعی بشر به سوی وصل به معبود یگانه می باشند ، یعنی تا شور و عشق و محبت نباشد شخص تحریک به زیارت نمی شود . پیامبر (ص) به علی (ع) فرمودند: خدا قبر تو و قبر فرزندان تو را بقعه هایی از بهشت قرار داده و دلهای پاکان از خلق خود را چنان به سوی شما گرایش داده است که در راه شما و تعمیر قبور شما ، همه نوع ناملایمات و رنج هایی را تحمل می کنند و پیوسته به زیارت قبور شما می روند و بدین وسیله خدا تقرب می جویند و عرض ارادت به رسول خدا (ص) می نمایند... (بحار ج 100 ص 120 ) . 

آیا زیارت فقط به زمان حیات اولیا ءالله اختصاص دارد یا زمان ممات آنها را هم شامل می‌شود؟
زیارت در بینش الهی اسلام و مخصوصا در فرهنگ ناب شیعه از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است. به طوری که اگر در سخن و سیره انبیا و اولیای الهی نظاره شود خواهیم دید که هم خود به زیارت رفته اند و هم دیگران را سفارش به این مهم می کردند. در سیره معصومین دیده شده که جهت زیارت به مکانهایی من جمله قبر حمزه سیدالشهدا (ع) ، قبر پیامبر (ص) ، حرم امام حسین (ع) و دیگر امامان رفته اند و دیگران را ترغیب به این عمل نموده اند . به عنوان نمونه : امام صادق (ع) بیمار شده بودند، دستور دادند شخصی نزد قبر حضرت سیدالشهدا (ع) برود و برای عافیت حضرت دعا کند . اصحاب مردی را برای این جهت انتخاب کردند ، او گفت من این مأموریت را انجام می دهم . لیکن همانطور که حضرت امام حسین (ع) امام واجب الاطاعه است همچنین امام صادق (ع) هم امام معصوم و واجب الاطاعه هستند ، این کلام را به گوش حضرت رسانیدند ، فرمودند راست گفته لکن ندانسته که نزد خدا بقعه هایی است که دعا در آنها مستجاب است و بقعه امام حسین (ع) از آنها است.(عدة الداعي و نجاح الساعي ص57) . در این مقام توجه به این مطلب ضروری است که زیارت فقط شامل حیات امامان نمی شود بلکه زمان ممات آنها را هم در بر میگیرد . پیامبر (ص) فرمودند: کسی که مرا پس از وفاتم زیارت کند همانند کسی  است  که  مرا  در زمان  حیاتم  زیارت  کرده  است  (کامل الزیارت باب 2 ص  45ح 11) . در جای دیگر فرمودند : خدا را فرشتگانی است که در زمین میگردند و سلامها و درودهای امتم را به من می رسانند ، هر که بر من سلام دهد از هر سرزمینی که باشد به من رسانده می شود و اگر در کنار قبرم سلام بدهد نیز می شنوم (وسائل الشیعه ج14 ص 338) . پیامبری که این سخنان را بیان  می کند همان شخصیتی است که قرآن پیرامون او می فرماید : هرگز به هوای نفس سخن نمی گوید ، سخن او چیزی جز وحی خدا نمی باشد (نجم 3و4)، در واقع زیارت قبور انبیا و ائمه معصومین (ع) از طرفی چیزی جز تعظیم شعائر (نمادهای مذهبی ) نیست ... و هر کس شعائر (دین) خدا را بزرگ و محترم دارد این از صفت دلهای با تقوی است (حج 32 ) ، و از طرف دیگر ابراز محبت و مودتی است که پیامبر (ص) به عنوان أجر رسالتش بیان داشتند: (ای پیامبر) بگو من از شما أجر رسالت جز این نخواهم  که  محبت و مودت مرا در حق خویشاوندان منظور دارید ... ( شوری 23) .در  زیارت نامه  اماکن شریفه می خوانیم : أشهد أنک تسمع کلامی و تشهد مقامی...شهادت می دهم که تو سخن مرا می شنوی و شاهد این مقام و موقعیت زیارت من هستی ...   

هدف از زیارت چیست ؟ چرا به زیارت مشاهد شریفه می‌رویم؟
هدف و فلسفه واقعی زیارت تقرب و نزدیکی به خالق است و راه تقرب که از زیارت حاصل می گردد از طریق عبادت و بندگی الهی است که توسط توسل به پیامبر (ص) و اهل بیت مطهرُش  به دست می آید. زیارت سبب صیقل دادن روح و روان آدمی و شور و نشاط در انجام اعمال و عبادات و بندگی شخص زائر می شود، زیارت ملاقاتی است که از سر محبت و اخلاص صورت گرفته و نتیجه آن همسو شدن، همراه شدن و هماهنگ شدن با عمل و رفتار و شیوه امام (ع) خواهد بود. غالبا انسان به علت گناهانی که مرتکب شده چه بسا بین خود و خالق و ارتباط با عالم ملکوت برای خود حجابهایی درست کرده باشد اما با زیارت این قبور پاک امید می رود که به حرمت این اماکن آن حجابها برداشته شده و زائر مزه ارتباط معنوی با خداوند و خدایی شدن را درک کند. خداوند در قرآن می فرماید : ... و اگر هنگامی که بر خود ظلم کردند از کردار خود به خدا توبه نموده و به تو رجوع می کردند که بر آنها استغفار کنی و از خدا آمرزش خواهی البته در این حال خدا را پذیرنده توبه و مهربان می یافتند ( نسا ء64) . پس با دقت نظر در مطالب بالا که بین حیات و ممات اولیاء الله فرقی نیست زائر با حالت تمنی و خواهش عرضه می دارد: آمدم یا رسول الله در حالی که استغفار کننده و پشیمان از گناهانم ، شفاعت می طلبم توسط شما بسوی پروردگارم و پروردگارت تا خداوند مرا ببخشد (زیارت نامه قبرپیامبر (ص) 

انگیزه زیارت چه باید باشد؟
در مسئله زیارت توجه به این نکته ضروری است که اگر در متون دینی این اندازه به زیارت و ثوابی که بر آن مترتب است نظر شده به این علت است که زیارت یک نوع عبادت می باشد که همانند عبادات دیگر در آن شرط است خالصانه و بدون ریا باشد ،... و خدا را از سر اخلاص بخوانید (اعراف 29) و همین اخلاص و پاکی سرشت راه مستقیم به درگاه رضای  من است (حجر 41) ، یعنی: در زیارت و سایر عبادات  فقط و فقط هدف ایجاد توسل و واسطه قرار دادن اولیای الهی در پیشگاه خدای متعال به جهت تقرب إلی الله باشد. زیرا چنانکه در قرآن اشاره شده شیطان دشمن انسان می باشد ، ( یوسف آیه 5) و سوگند یاد کرده که  همواره اغواگر و فریبنده انسان باشد: به عزت و جلال تو قسم که تمام خلق را گمراه خواهم کرد مگر خاصان از بندگانت که دل از غیر بریدند و برای تو خالص شدند (ص 82و83 ). آنچه از منابع دینی به دست می آید این است که مهمترین جا برای شیطان و جلوه گریش جایی است که بنده خود را در محضر خدا دیده و یا در حال نیایش و عبادت و مناجات با خالق یگانه باشد زیرا این مقام بندگی بیشتر از موارد دیگر شیطان را اذیت و آزار می دهد ، به طوری که هر اندازه که ایمان فرد قوی تر باشد کار شیطان جهت فریب آن مشکل تر است . حال در مسئله مهم و انسان سازی چون مسئله زیارت ، معرکه جنگ شیطان باحال و هوای معنوی و راز و نیاز عاشقانه زائر با معبود یگانه است و شیطان به هر راه و دلیلی متمسک می شود تا در هر جهت که بتواند چه از نظر اعتقادی ، چه عبادی و چه از نظر امور مادی دنیوی ، شخص زائر را اغوا کند . در بعد عبادی عبادت بندگان طبق شریعت اسلام زمانی به عمل شخص ثواب تعلق می گیرد که قصد زائر خالصانه تقرب إلی الله باشد و چیز دیگری را در قصد و غرض خود از زیارت جز عبادت خالصانه ، شریک قرار ندهد . باید توجه داشت که آفت عبادت ریا می باشد . و در متون دینی وارد شده که شخص ریا کار مرتکب شرک (خفی) شده است ( یعنی در عبادت و بندگیش دچار شرک در عبادت شده ، و نگاه دیگران را در عرض نگاه خداوند می بیند ) ، و هر که به لقای رحمت او امیدوار است باید نیکو کار شود و هرگز در پرستش خدا أحدی را با او شریک نگرداند ( کهف آیه 110) . اینک در مسئله مورد بحث ما نیز شیطان در صدد است عوامل متعددی را بر عبادت ما مترتب کند از قبیل اینکه هدف از زیارت قصد خود نمایی (ریا) ، کسب موقعیت اجتماعی در بین مردم ، حسادت (چشم و هم چشمی) و... . ولی باید دقت کرد که در پیشگاه ذات اقدس الهی تنها عملی مقبول درگاه اوست که خالصانه و فقط برای او باشد و هدف و غرض از زیارت تقرب إلی الله باشد . یعنی زیارت زمینه ساز تفکر و ایده الهی شخص زائر گردد.  
سیدحسن محمدی‌طباطبایی