گنج‌هایی از مصاحف در دل دارالقرآن الکریم
گروه ادب: گنجینه‌ای بی‌نظیر از قرآن در سازمان دارالقرآن الکریم جای گرفته که حاوی قرآن‌های نفیس بسیار زیبایی از قرن چهارم هجری قمری تا آخرین مصحف سال جاری است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ساختمان سنگی سازمان دارالقرآن قرآن‌هایی را در دل خود جای داده که از حدود 32 سال پیش این مکان را مزین کرده‌اند. این مصاحف همان‌هایی است که مردان و زنانی مصحح نام، خط به خط آنها را خوانده و در نقطه به نقطه آنها دقیق شده‌اند تا کلام الهی صحیح به دست مخاطبانش برسد.
از سال 1364 وقتی این قرآن‌ها یک به یک با یکدیگر همسایه شدند و در کنار یکدیگر قرار گرفتند، کسی نمی‌دانست که امروز تعداد آنها به بیش از هزار نسخه می‌رسد، نسخه‌هایی که شاید هر کدام قصه‌ای داشته باشند، قصه کاتب، تذهیب‌کار، نگارگر، صحاف، چاپخانه‌دار و... حتماً شنیدنی است و خاطراتی با این مصاحف دارند.
گنجینه‌ای از قرآن‌های چاپ شده در کشور در این مکان وجود دارد که به طور رسمی از سازمان دارالقرآن مجوز گرفته‌اند، پیش از آن هر ناشری، می‌خواست قرآن چاپ می‌کرد و قصه از آنجا شروع شد که اغلاطی در قرآن‌های چاپی پیدا شد و وهابیان این موضوع را دستاویزی برای اهانت به شیعیان قرار دادند و شیعه را تحریف‌کننده قرآن دانستند. در این مکان قرآن‌ها در قطع‌های رحلی، وزیری، رقعی و جیبی به نمایش درآمده‌اند.
کار تصحیح قرآن در این سازمان به اندازه‌ای از دقت و سلامت و صحت برخوردار است که برخی از کشورهای همسایه تصحیح قرآن‌هایشان را به دست مصححان ایرانی سپرده‌اند. تصحیح مراحل مختلفی دارد و یک قرآن باید هفت خوان رستم را طی کند تا به دست مخاطب برسد.
هدف از این نوشتار، پرداختن به چگونگی تصحیح قرآن نیست، بله نگاهی به مصاحف این گنجینه داریم تا با برخی از آنها بیشتر آشنا شویم و بدانیم چه گنج‌هایی در دل سازمان دارالقرآن نهفته است. درست است که قرآن‌هایی در این مکان قرار دارند که از سال 1364 به آنها مجوز چاپ صادر شده است، اما نسخه‌هایی نیز وجود دارد که قدمت آنها به بیش از چند سده می‌رسد.
قرآنی از «قبلةالکتاب»؛ معروفترین خوشنویس سده 5
قرآن ابن بوّاب یکی از این قرآن‌ها است که مربوط به قرن چهارم است، رسم‌الخط آن، قیاسی است و کاغذ سوخته، شماره‌ها و نشان جزء طلااندازی شده است. همانطور که از عنوان این قرآن برمی‌آید، کاتب آن ابوالحسن علاءالدین علی بن هلال مشهور به ابن بوّاب ملقب به «قبلةالکتاب» از معروفترین خوشنویسان در اوایل سده پنجم هجری و یازدهم میلادی در دوره خلفای عباسی و آل بویه است. وی در خطوط مختلف به جا مانده از ابن مقله تصرفاتی کرد و قواعدی تازه در خوشنویسی به‌وجود آورد.
ابن بوّاب به‌عنوان استاد زمان خود شناخته شد و شیوه‌ای که او در خوشنویسی پدید آورد تا حدود دویست سال تا هنگام حمله مغول بدون رقیب بود و قوانینی برای خوشنویسی وضع کرد که به خط منسوب شهرت دارد، وی قواعد نوینی در خوشنویسی به وجود آورد و برای نخستین بار میزان سنجش حروف را تحت قاعده «نقطه» درآورد. این قواعد هنوز هم پس از گذشت نزدیک به هزار سال در اغلب خطوط اسلامی و توسط همه خوشنویسان رعایت می‌شود. خط نسخ که توسط او شکل نهایی و متکامل یافت، رفته رفته به خط رایج تمامی سرزمین‌های اسلامی تبدیل شد و امروزه اغلب حروف چاپی مدرن عربی و فارسی با استفاده از این خط طراحی شده‌اند.
قرآن قدیمی دیگر مربوط به سال 1373 قمری است که به رسم قیاسی در سوریه به چاپ رسیده و اطلاعات زیادی درباره این قرآن وجود ندارد و یا قرآن چاپ کشور قاهره که در سال 1380 قمری چاپ شده و کاتب آن حافظ عثمان بوده است.
از نخستین قرآن‌هایی که در این سازمان تصحیح شده‌اند می‌توان به نسخه‌ای به خط مرحوم استاد احمد نیریزی اشاره کرد که با شمارگان 9 هزار نسخه و ترجمه الهی قمشه‌ای از سوی انتشارات اسماعیلیان چاپ شده است. مصحف دیگری که رحلی است و جزء اولین قرآن‌های تصحیح شده در سازمان دارالقرآن است، می‌توان به قرآن با ترجمه جلال‌الدین فارسی اشاره کرد. این قرآن‌ها براساس تاریخ چیده شده‌اند و آخرین قرآن مربوط به سال 1396 است.
مصحفی با 114 نوع بسمله
مصحف دیگری به خط شبه قاره هند است و به گونه‌ای کتابت شده که تمام قرآن در همه سطرها با الف شروع شده و «بسم‌الله الرحمن الرحیم» در همه سوره‌ها با کتابتی متفاوت و متنوع انجام شده است، یعنی 114 نوع کتابت از «بسم‌الله الرحمن الرحیم» را شاهد هستیم و همین ویژگی این قرآن را از سایر قرآن‌ها متمایز می‌کند.
قرآن دیگر از انتشارات دارالخیر است که به صورت نفیس به چاپ رسیده است، خطاط آن احمد باری، خطاط سوری است که این قرآن را در قطع رحلی کتابت کرده و در آن ترکیبی از خطوط ثلث و نسخ را می‌توان مشاهده کرد، هر صفحه 17 سطر بوده و در کاغذ گلاسه 5 رنگ چاپ شده است.
قرآن ابراهیم سلطان؛ مصحفی نفیس
قرآن دیگری ۱۱ سطری قرینه‌ای است، سطر اول این قرآن با هر حرفی آغاز شده، سطر آخر نیز با همان حرف آغاز می‌شود و اصطلاحاً به صورت قرینه است و این ویژگی در سطر دوم و سطر یکی مانده به آخر نیز مشاهده می‌شود. این قرآن توسط میرزا حسین معتقد اهرمی ری‌شهری کتابت شده و در بوشهر توسط بنیاد ایران‌شناسی شعبه استان بوشهر در سال ۱۳۹۱ و به صورت نفیس و رنگی به چاپ رسیده است.
این روزها قرآن ابراهیم سلطان، نام آشنایی برای مجموعه‌داران و علاقه‌مند به قرآن‌های نفیس است، این مصحف از سوی انتشارات آستان قدس رضوی به چاپ رسیده است. این مصحف، قرآنی است که از تاریخ عبور کرده و پس از آسیب‌های فراوان چند برگی از آن باقی مانده و به دست ما رسیده است. این قرآن، کامل نبوده، اما از نظر اندازه، بزرگترین قرآن در ایران است و ۱۲ سوره از قرآن را شامل می‌شود. متن قرآن ۳۰ صفحه بوده و به خط ثلث و ریحان است.
خط نیریزی؛ پرشمارگان‌ترین خط در مصاحف
یکی از نکات مهم در رابطه با قرآن‌های این گنجینه، این است که خط مرحوم استاد احمد نیریزی طی سال‌های گذشته، بیشترین تعداد چاپ را داشته است. از این رو اهمیت و جایگاه این خط بیش از پیش روش می‌شود.
قرآن دیگری که به خط خوشنویس معاصر ایرانی است، محسن عبادی است که درجه دکتری خوشنویسی را داراست، قرآنی که از سوی این خوشنویس کتابت شده، به نیت ۱۴ معصوم(ع) در ۱۴ سطر بوده و کاغذ آن عطری است. ویژگی مهم این قرآن آموزشی بودن آن بوده و ترجمه حسین انصاریان در کنار متن عربی قرآن جای گرفته است. این استاد خوشنویس، قرآن‌های دیگری نیز کتابت کرده که اخیراً با ترجمه استاد یحیی یثربی به چاپ رسید و رونمایی شد.
یکی از قرآن‌هایی که به صورت جالب کتابت شده، قرآن به خط نیریزی و براساس حروف الفبا است که به قرآن الفی مشهور است و همه صفحات آن با الف آغاز می‌شود، این مصحف در سال 1382 به چاپ رسیده و به صورت ترجمه مقابل است. همچنین قرآن دیگر قرآن قرینه‌ای است که اخیراً رونمایی شده، خط آن به صورت رایانه‌ای بوده و فونت امیر نام دارد و از سوی شرکت گام‌الکترونیک طراحی شده است، یکی از نکات مهم و جالب درباره این قرآن این است که تاکنون قرآن‌های قرینه‌ای به صورت حروفی بوده‌اند و این قرآن به صورت قرینه کلمه‌ای است که کار بسیار سختی است که از سوی دکتر فروتن طراحی شده است.
نکته‌ای در نگاه نخست متوجه آن شدیم، این است که قرآن‌هایی که در این گنجینه قرار دارند، نیازمند توجه بیشتری هستند، چرا که سیر تاریخی تصحیح و صدور مجوز قرآن در کشور جمهوری اسلامی را نشان می‌دهند و در کنار آنها نسخه‌های خطی قرآن وجود دارد که در معرض آسیب هستند و باید در مکان بهتری آرام گیرند، مکانی مانند موزه که شرایط استانداردی برای نگهداری داشته باشد، البته نسخ دیگر نیز به همین صورت هستند و می‌توان آنها را در موزه‌ای در کنار هم قرار داد تا هر ساله شاهد بازدید بسیاری از علاقه‌مندان از داخل و خارج کشور باشیم. اما این امر نیاز به بودجه کافی دارد، که در حال حاضر امکان‌پذیر نیست.
گزارش از سمیه قربانی
از سال 1364 وقتی این قرآن‌ها یک به یک با یکدیگر همسایه شدند و در کنار یکدیگر قرار گرفتند، کسی نمی‌دانست که امروز تعداد آنها به بیش از هزار نسخه می‌رسد، نسخه‌هایی که شاید هر کدام قصه‌ای داشته باشند، قصه کاتب، تذهیب‌کار، نگارگر، صحاف، چاپخانه‌دار و... حتماً شنیدنی است و خاطراتی با این مصاحف دارند.
گنجینه‌ای از قرآن‌های چاپ شده در کشور در این مکان وجود دارد که به طور رسمی از سازمان دارالقرآن مجوز گرفته‌اند، پیش از آن هر ناشری، می‌خواست قرآن چاپ می‌کرد و قصه از آنجا شروع شد که اغلاطی در قرآن‌های چاپی پیدا شد و وهابیان این موضوع را دستاویزی برای اهانت به شیعیان قرار دادند و شیعه را تحریف‌کننده قرآن دانستند. در این مکان قرآن‌ها در قطع‌های رحلی، وزیری، رقعی و جیبی به نمایش درآمده‌اند.
کار تصحیح قرآن در این سازمان به اندازه‌ای از دقت و سلامت و صحت برخوردار است که برخی از کشورهای همسایه تصحیح قرآن‌هایشان را به دست مصححان ایرانی سپرده‌اند. تصحیح مراحل مختلفی دارد و یک قرآن باید هفت خوان رستم را طی کند تا به دست مخاطب برسد.
هدف از این نوشتار، پرداختن به چگونگی تصحیح قرآن نیست، بله نگاهی به مصاحف این گنجینه داریم تا با برخی از آنها بیشتر آشنا شویم و بدانیم چه گنج‌هایی در دل سازمان دارالقرآن نهفته است. درست است که قرآن‌هایی در این مکان قرار دارند که از سال 1364 به آنها مجوز چاپ صادر شده است، اما نسخه‌هایی نیز وجود دارد که قدمت آنها به بیش از چند سده می‌رسد.
قرآنی از «قبلةالکتاب»؛ معروفترین خوشنویس سده 5
قرآن ابن بوّاب یکی از این قرآن‌ها است که مربوط به قرن چهارم است، رسم‌الخط آن، قیاسی است و کاغذ سوخته، شماره‌ها و نشان جزء طلااندازی شده است. همانطور که از عنوان این قرآن برمی‌آید، کاتب آن ابوالحسن علاءالدین علی بن هلال مشهور به ابن بوّاب ملقب به «قبلةالکتاب» از معروفترین خوشنویسان در اوایل سده پنجم هجری و یازدهم میلادی در دوره خلفای عباسی و آل بویه است. وی در خطوط مختلف به جا مانده از ابن مقله تصرفاتی کرد و قواعدی تازه در خوشنویسی به‌وجود آورد.
ابن بوّاب به‌عنوان استاد زمان خود شناخته شد و شیوه‌ای که او در خوشنویسی پدید آورد تا حدود دویست سال تا هنگام حمله مغول بدون رقیب بود و قوانینی برای خوشنویسی وضع کرد که به خط منسوب شهرت دارد، وی قواعد نوینی در خوشنویسی به وجود آورد و برای نخستین بار میزان سنجش حروف را تحت قاعده «نقطه» درآورد. این قواعد هنوز هم پس از گذشت نزدیک به هزار سال در اغلب خطوط اسلامی و توسط همه خوشنویسان رعایت می‌شود. خط نسخ که توسط او شکل نهایی و متکامل یافت، رفته رفته به خط رایج تمامی سرزمین‌های اسلامی تبدیل شد و امروزه اغلب حروف چاپی مدرن عربی و فارسی با استفاده از این خط طراحی شده‌اند.
قرآن قدیمی دیگر مربوط به سال 1373 قمری است که به رسم قیاسی در سوریه به چاپ رسیده و اطلاعات زیادی درباره این قرآن وجود ندارد و یا قرآن چاپ کشور قاهره که در سال 1380 قمری چاپ شده و کاتب آن حافظ عثمان بوده است.
از نخستین قرآن‌هایی که در این سازمان تصحیح شده‌اند می‌توان به نسخه‌ای به خط مرحوم استاد احمد نیریزی اشاره کرد که با شمارگان 9 هزار نسخه و ترجمه الهی قمشه‌ای از سوی انتشارات اسماعیلیان چاپ شده است. مصحف دیگری که رحلی است و جزء اولین قرآن‌های تصحیح شده در سازمان دارالقرآن است، می‌توان به قرآن با ترجمه جلال‌الدین فارسی اشاره کرد. این قرآن‌ها براساس تاریخ چیده شده‌اند و آخرین قرآن مربوط به سال 1396 است.
مصحفی با 114 نوع بسمله
مصحف دیگری به خط شبه قاره هند است و به گونه‌ای کتابت شده که تمام قرآن در همه سطرها با الف شروع شده و «بسم‌الله الرحمن الرحیم» در همه سوره‌ها با کتابتی متفاوت و متنوع انجام شده است، یعنی 114 نوع کتابت از «بسم‌الله الرحمن الرحیم» را شاهد هستیم و همین ویژگی این قرآن را از سایر قرآن‌ها متمایز می‌کند.
قرآن دیگر از انتشارات دارالخیر است که به صورت نفیس به چاپ رسیده است، خطاط آن احمد باری، خطاط سوری است که این قرآن را در قطع رحلی کتابت کرده و در آن ترکیبی از خطوط ثلث و نسخ را می‌توان مشاهده کرد، هر صفحه 17 سطر بوده و در کاغذ گلاسه 5 رنگ چاپ شده است.
قرآن ابراهیم سلطان؛ مصحفی نفیس
قرآن دیگری ۱۱ سطری قرینه‌ای است، سطر اول این قرآن با هر حرفی آغاز شده، سطر آخر نیز با همان حرف آغاز می‌شود و اصطلاحاً به صورت قرینه است و این ویژگی در سطر دوم و سطر یکی مانده به آخر نیز مشاهده می‌شود. این قرآن توسط میرزا حسین معتقد اهرمی ری‌شهری کتابت شده و در بوشهر توسط بنیاد ایران‌شناسی شعبه استان بوشهر در سال ۱۳۹۱ و به صورت نفیس و رنگی به چاپ رسیده است.
این روزها قرآن ابراهیم سلطان، نام آشنایی برای مجموعه‌داران و علاقه‌مند به قرآن‌های نفیس است، این مصحف از سوی انتشارات آستان قدس رضوی به چاپ رسیده است. این مصحف، قرآنی است که از تاریخ عبور کرده و پس از آسیب‌های فراوان چند برگی از آن باقی مانده و به دست ما رسیده است. این قرآن، کامل نبوده، اما از نظر اندازه، بزرگترین قرآن در ایران است و ۱۲ سوره از قرآن را شامل می‌شود. متن قرآن ۳۰ صفحه بوده و به خط ثلث و ریحان است.
خط نیریزی؛ پرشمارگان‌ترین خط در مصاحف
یکی از نکات مهم در رابطه با قرآن‌های این گنجینه، این است که خط مرحوم استاد احمد نیریزی طی سال‌های گذشته، بیشترین تعداد چاپ را داشته است. از این رو اهمیت و جایگاه این خط بیش از پیش روش می‌شود.
قرآن دیگری که به خط خوشنویس معاصر ایرانی است، محسن عبادی است که درجه دکتری خوشنویسی را داراست، قرآنی که از سوی این خوشنویس کتابت شده، به نیت ۱۴ معصوم(ع) در ۱۴ سطر بوده و کاغذ آن عطری است. ویژگی مهم این قرآن آموزشی بودن آن بوده و ترجمه حسین انصاریان در کنار متن عربی قرآن جای گرفته است. این استاد خوشنویس، قرآن‌های دیگری نیز کتابت کرده که اخیراً با ترجمه استاد یحیی یثربی به چاپ رسید و رونمایی شد.
یکی از قرآن‌هایی که به صورت جالب کتابت شده، قرآن به خط نیریزی و براساس حروف الفبا است که به قرآن الفی مشهور است و همه صفحات آن با الف آغاز می‌شود، این مصحف در سال 1382 به چاپ رسیده و به صورت ترجمه مقابل است. همچنین قرآن دیگر قرآن قرینه‌ای است که اخیراً رونمایی شده، خط آن به صورت رایانه‌ای بوده و فونت امیر نام دارد و از سوی شرکت گام‌الکترونیک طراحی شده است، یکی از نکات مهم و جالب درباره این قرآن این است که تاکنون قرآن‌های قرینه‌ای به صورت حروفی بوده‌اند و این قرآن به صورت قرینه کلمه‌ای است که کار بسیار سختی است که از سوی دکتر فروتن طراحی شده است.
نکته‌ای در نگاه نخست متوجه آن شدیم، این است که قرآن‌هایی که در این گنجینه قرار دارند، نیازمند توجه بیشتری هستند، چرا که سیر تاریخی تصحیح و صدور مجوز قرآن در کشور جمهوری اسلامی را نشان می‌دهند و در کنار آنها نسخه‌های خطی قرآن وجود دارد که در معرض آسیب هستند و باید در مکان بهتری آرام گیرند، مکانی مانند موزه که شرایط استانداردی برای نگهداری داشته باشد، البته نسخ دیگر نیز به همین صورت هستند و می‌توان آنها را در موزه‌ای در کنار هم قرار داد تا هر ساله شاهد بازدید بسیاری از علاقه‌مندان از داخل و خارج کشور باشیم. اما این امر نیاز به بودجه کافی دارد، که در حال حاضر امکان‌پذیر نیست.
گزارش از سمیه قربانی
